به گزارش بانک اول به نقل از قانون به طور حتم برای بسیاری از ما بارها پیش آمده است با کسانی برخورد کنیم که برای نقد کردن چک به بانک آمده‌اند و با این جمله مواجه شده‌اند: حساب خالی است. فروشندگان بسیاری را نیز دیده‌ایم که در هنگام خرید‌وفروش چک قبول نمی‌کنند. این برگه جایگزین پول به‌ظاهردر کشور ما بسیار دردسرساز است ولی کماکان به استفاده از آن اصرار داریم بدون آنکه آداب استفاده از این نوع از پول را به درستی رعایت کنیم.
با اینکه استفاده از چک در بیشتر کشورهای دنیا منسوخ شده است و از راه‌های جایگزین برای این منظور استفاده می‌شود ولی در کشور ما هنوز به عنوان پای ثابت بسیاری از مبادلات وجود دارد، حتی با وجود دردسرهای بسیار. آن‌گونه که تاریخ‌نگاران می‌گویند بانکداری در دوره پیش از اسلام، به خصوص دوره ساسانی اهمیت زیادی داشته است؛ در آن دوران، مراکزی همچون بانک‌های امروزی وجود داشته‌اند و در آن‌ها عملیات بانکی از قبیل قرضه، برات، چک و ... صورت می‌گرفته است وقدیمی‌ترین شکل بانکداری در بین‌النهرین در دوره هخامنشیان بوده است. واژه بانک در آن زمان مورداستفاده بود و لغت چک نیز از همان دوره متداول شده است. در نوشته‌های دوره ساسانی به زبان پهلوی واژه چک را مشاهده می‌کنیم و همین واژه از ایران به زبان‌های دیگر جهان راه یافته است. هرچند از سال‌های دور نیز، چک رواج داشته و تا دوران مدرن ادامه یافته اما در دورانی که تکنولوژی‌های نوین به کمک بانکداری آمده، دیگر به‌سختی می‌توان استفاده از چک را توجیه‌پذیر دانست تا جایی که اکنون در بسیاری از کشورهای پیشرفته، استفاده از دسته‌چک و به‌خصوص دسته‌چک شخصی، منسوخ شده است.
شیوه مدرن در استفاده از چک
شیوه مدرن استفاده از چک به قرن هفدهم بازمیگردد؛ یعنی زمانی که استفاده از خدمات مالی در اقتصاد داخلی انگلستان به‌شدت رواج پیدا کرد. البته در آن زمان برگه‌های چک به‌طور کامل دست‌نویس بودند تا اینکه در سال1717، بانک انگلستان شروع به استفاده از نسخه‌هایی کرد که بخش‌هایی از آن‌ها چاپ شده بود تا از این طریق جلوی کلاهبرداری‌های مربوط به چک گرفته شود. در اوایل قرن نوزدهم یعنی در سال1811، بانک تجارت اسکاتلند، نخستین بانکی بود که از طریق چاپ نام دارنده حساب روی چک، شروع به شخصی‌سازی چک‌ها کرد. روند شخصی‌سازی چک‌ها ادامه یافت تا جایی که در سال1830، بانک انگلستان دسته‌چک‌های50، 100و 200صفحه‌ای را عرضه کرد که از آن زمان استفاده از دسته‌چک رواج یافت. در اواخر قرن نوزدهم، جایگاه چک در تجارت به جایی رسیده بود که کشورها به فکر تصویب قوانین ویژه‌ای مربوط به آن افتادند.
اعتبارچک
در کشور ما استفاده از چک در خرید و فروش‌ها بسیار مرسوم است؛ در عین حال مشکلات بسیاری نیز به بار می‌آورد. به گفته برخی مسئولان، محور مشکلات چک و چک بازی در کشور، اعتبار صادرکننده آن است که باید برای گیرندگان چک مشخص باشد. این اسناد در واقع به نوعی جانشین پول هستند و برای اینکه مردم، کمتر با پول سر وکار داشته باشند، به این اسناد رو آورده‌اند. قطعا اگر بخواهیم از چک استفاده کنیم، باید همان ویژگی‌هایی را که برای پول در نظر گرفته‌ایم، به کار بگیریم. اگر چنین دیدگاهی وجود نداشته باشد، نمی توانیم بهره مطلوب را از این اسناد ببریم و مشکلات زیادی نیز برای کشور ایجاد کرده‌ایم.
بانک ها مسئول باشند
برخی حقوقدانان نیز، معتقدند اگر بانکها در قبال واگذار کردن دسته چک به افراد، مسئول چک‌های آنان نیز باشند و به هر صورت پاس کردن چک را بپذیرند و بعد طلب خود را از ضمانت‌ها و وثیقه‌های مالکان چک بردارند، این مشکلات حل می‌شود. کارشناسان نیز می‌گویند: باید بانکها در مقابل صاحبان چک مسئول باشند و اگر به افراد دسته چک می‌دهند، ابتدا تضمین لازم را از آن‌ها بگیرند و می‌توانند مبالغ چک‌های برگشتی را نیز به آورندگان چک بپردازند و طلب خود را از وثیقه مالک چک بردارند. این شیوه را بسیاری از کشورها به خصوص کشورهای اروپایی در نظام بانکی خود به کار گرفته‌اند و توانسته‌اند تا حد زیادی معضل صدور چک را رفع کنند.
روش‌های جایگزین در دنیا
با این اوصاف به‌نظر می‌رسد که بسیاری از اقتصادهای جهان برای حل مشکلات مربوط به معاملات چکی، راهکار مشخصی را پی‌گرفته‌اند؛ از جمله توسعه زیرساخت‌های روش‌های جایگزین. تا جایی که در سال1931 در پیمان ژنو، بیشتر کشورهای اروپایی و آمریکای جنوبی و همچنین کشور ژاپن توافق کردند که قوانین بین‌المللی یکسانی را در مورد چک به‌کار ببرند تا امکان استفاده از دسته‌چک‌های بین‌المللی را فراهم آورند. البته آمریکا و انگلستان به این پیمان نپیوستند. قرن بیستم را می‌توان دوران درخشش چک نامید؛ چراکه در اواخر این قرن، چک متداول‌ترین روش برای پرداخت بود. همچنین اوج استفاده از چک در بسیاری از کشورهای جهان به اواخر دهه1980و اوایل دهه1990 بازمیگردد تا اینکه توسعه بانکداری الکترونیک به رقیبی جدی برای چک تبدیل شد. از اواسط دهه1990، بسیاری از کشورهای پیشرفته، قوانین چک را طوری تغییر دادند که مشتریان به سمت استفاده از بانکداری الکترونیک روی بیاورند تا از این طریق هزینه‌های مربوط به عملیات بانکی کاسته شود. برای مثال در سال 2002، سیستم یوروچک از نظام بانکی اروپا حذف شد و جای خود را به سیستمی داخلی برای کشورهای اروپایی داد. روند افول استفاده از چک در معاملات تجاری همچنان ادامه یافت؛ به‌گونه‌ای که تا سال2010، بسیاری از کشورهای جهان، چک را از نظام بانکی خود حذف کردند یا اینکه مشغول برنامه‌ریزی برای چنین امری شدند.
وضعیت چک اروپا
اکنون در بیشتر کشورهای اروپایی از چک به ندرت در معاملات بهره‌گرفته می‌شود. در کشورهای آلمان، اتریش، هلند، بلژیک و کشورهای اسکاندیناوی، دسته‌چک‌ها تقریبا به‌طور کامل جای خود را به بانکداری الکترونیک داده‌اند. در فنلاند نیز از سال1993، استفاده از چک‌های شخصی کنار گذاشته شد. لهستان نیز از سال 2006 و به‌خاطر کاهش شدید اقبال عمومی، چک را از نظام بانکی خود حذف کرد. با این حال در کشورهایی مانند انگلستان، ایرلند و فرانسه، همچنان استفاده از چک رواج دارد زیرا بانک‌های این کشورها برخلاف بسیاری از دیگر کشورها، کارمزدهای زیادی را برای خدمات مربوط به چک‌های شخصی طلب نمی‌کنند. با این حال از سال2001 تاکنون، فعالان اقتصادی در بریتانیا به‌جای استفاده از چک، بیشتر پرداخت‌های خود را از طریق بانکداری الکترونیک انجام می‌دهند. همچنین بسیاری از خرده‌فروشی‌ها در کشورهای انگلستان و فرانسه ،چک مشتریان را نمی‌پذیرند. برای مثال شرکت شل در سال2005 اعلام کرد که پمپ‌بنزین‌های این شرکت در انگلستان، دیگر چک‌های مشتریان را نخواهند پذیرفت؛ اقدامی که به سرعت مورد استقبال شرکت‌های نفتی دیگر مانند توتال و بی‌پی قرار گرفت و آن‌ها نیز پرداخت صورت‌حساب پمپ بنزین با چک را در جایگاه‌های خود ممنوع کردند. شورای پرداخت‌های بریتانیا نیز، پیش‌بینی کرده درصورتی که روند توسعه شیوه‌های جایگزین پرداخت پول حفظ شود، استفاده از چک را تا سال 2018کنار خواهد گذاشت. با توجه به آنچه گفته شد، استفاده از چک در بسیاری از کشورهای دنیا منسوخ شده است و دیگر جایگاهی در نظام خرید و فروش این کشورها ندارد. از آنجایی که در کشور ما استفاده از چک، مشکلات بسیاری را به بار آورده، جا دارد مانند دیگر کشورهای دنیا به روش‌های جایگزین استفاده از چک در فرآیند خرید و فروش بپردازیم.
پست قبلی
پست بعدی
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید