ارز نیمایی چیست و چرا قیمت آن از ارز بازار آزاد کمتر است؟

در این مطلب به بررسی مفهوم دلار و ارز نیمایی، نحوه عملکرد آن، و تاثیراتش بر اقتصاد ایران و نیز سامانه نیما خواهیم پرداخت. 

به گزارش بانک اول نوسانات زیاد بازار ارز در چندین سال گذشته تاکنون منجر به وارد کردن خسارات زیادی به واردکنندگان و صادرکنندگان کالا و خدمات شده است.

در جهت تامین و تخصیص ارز به فعالان اقتصادی و کسب‌و‌کارها، دولت اقدام به راه اندازی سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی موسوم به نیما کرده است. اصطلاحا ارز نیمایی نیز یکی از ابزارهای مهم در نظام ارزی ایران است که با هدف تنظیم بازار ارز و تسهیل واردات و صادرات در بستر سامانه نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی)  وجود آمده است.

در این مطلب به بررسی مفهوم دلار و ارز نیمایی، نحوه عملکرد آن، و تاثیراتش بر اقتصاد ایران و نیز سامانه نیما خواهیم پرداخت. 

علت پیدایش ارز نیما

در سال‌های قبل از ایجاد سامانه نیما، بازار ارز ایران با چالش‌های متعددی مواجه بود. یکی از مهم‌ترین مشکلات، وجود نرخ‌های متعدد ارز و عدم شفافیت در معاملات ارزی بود. این وضعیت باعث افزایش نوسانات ارزی و ایجاد مشکلاتی برای واردکنندگان و صادرکنندگان می‌شد.

دلار (ارز) نیمایی چیست؟

ارز نیمایی به ارزی گفته می‌شود که در سامانه‌ای به نام نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) معامله می‌شود. این سامانه توسط بانک مرکزی ایران با هدف ایجاد یک بازار منظم و شفاف برای تبادل ارز بین واردکنندگان و صادرکنندگان ایجاد شده است. دلار نیمایی زمانی با اهمیت شد که نرخ ارز دولتی با نرخ ارز بازار آزاد تفاوت بسیار زیاد پیدا کرد.

• دلار نیما یکی از انواع نرخ ارز پرکاربرد برای فعالان اقتصادی محسوب می‌شود.
• دلار نیمایی قیمت کمتری نسبت به ارز بازار آزاد دارد.
• دلار نیمایی برای فعالان اقتصادی دارای سقف است و با توجه به نوع کسب و کار آن‌ها متفاوت است.
• قیمت دلار نیمایی، توسط بانک مرکزی و با هماهنگی وزارت صمت تعیین می‌شود.

قیمت ارز نیمایی و عوامل تاثیرگذار 

ارز نیمایی همانند سایر ارز‌ها (ارز بازار آزاد) تحت تاثیر عواملی قرار می‌گیرد که منجر به کاهش / افزایش نرخ آن در برابر ریال می‌شود. البته باید این را بگوییم تغییرات نرخ ارز نیمایی بسیار منطقی‌تر از نرخ دلار بازار آزاد است.

عواملی همچون نرخ تورم سالانه، میزان عرضه و تقاضا ارز نیمایی و … بر این نرخ تاثیرگذار است. البته در نهایت قیمت‌گذاری ارز نیمایی و تعیین نرخ آن، در دست بانک مرکزی است. 

فرض کنید در برهه‌ای از زمان میزان واردات بر صادرات کشور شود. آنگاه چه اتفاقی می‌افتد؟ قاعدتا میزان ارز خارج شده از کشور بیش از ارز وارد به کشور است. آنگاه میان عرضه و تقاضا دلار نیمایی همخوانی نداشته که نتیجه آن افزایش نرخ نیمایی را خواهیم داشت. 

• در حال حاضر نرخ نیمایی 452.816 ریال است. (شهریور 1403)

مفهوم حواله ارز نیمایی

 حال به مفهوم حواله ارز نیمایی می‌پردازیم. به زبان ساده حواله به معنی جابه جایی پول به صورت غیر فیزیکی است. حواله ارزی هم به معنای تبادل ارز از یک شخص حقیقی (یا حقوقی) با یک شخص حقوقی (حقیقی) است.

• ارز نیمایی صرفا به صورت حواله به وسیله صرافی‌های مجاز واسط در سامانه نیما صورت می‌گیرد. یعنی بدان معنا نیست که شما ارز را با نرخ نیمایی به صورت فیزیکی بتوانید دریافت کنید.

سامانه نیما 

در سال ۱۳۹۶، بانک مرکزی ایران تصمیم گرفت تا با ایجاد یک سامانه یکپارچه برای معاملات ارزی، به مشکلات موجود پایان دهد. این سامانه که به نام نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) شناخته می‌شود، به صورت آزمایشی در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۹۶ راه‌اندازی شد و به شکل رسمی از تاریخ ۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ شروع به کار کرد.

اهداف و مزایای سامانه نیما

هدف اصلی از ایجاد سامانه نیما، ایجاد شفافیت در معاملات ارزی و کنترل نوسانات بازار ارز بود. این سامانه به واردکنندگان و صادرکنندگان امکان می‌دهد تا ارز مورد نیاز خود را با نرخ‌های مناسب‌تری تأمین کنند و از نوسانات شدید بازار جلوگیری کنند. 

تأثیرات اولیه با راه‌اندازی سامانه نیما، بسیاری از مشکلات موجود در بازار ارز کاهش یافت. این سامانه باعث شد تا تقاضا برای ارز در بازار آزاد کاهش یابد و نرخ ارز در بازار آزاد به ثبات بیشتری برسد. همچنین، با ایجاد شفافیت در معاملات ارزی، اعتماد فعالان اقتصادی به بازار ارز افزایش یافت.

نحوه عملکرد سامانه نیما

 نیما یک پلتفرم آنلاین است که در آن صادرکنندگان ایرانی می‌توانند درآمدهای ارزی خود را به ریال تبدیل کنند. این سامانه به گونه‌ای طراحی شده است که بانک مرکزی ایران بتواند ذخایر ارزی کافی برای پرداخت واردات ضروری مانند غذا، دارو و سایر کالاهای انسانی داشته باشد. نرخ ارز نیمایی معمولاً ارزش بالاتری برای ریال نسبت به نرخ بازار آزاد ارائه می‌دهد که منعکس‌کننده دینامیک واقعی عرضه و تقاضای ارز است.

• در این سامانه فعالان اقتصادی به صورت آنلاین ارز نیمایی را خرید و فروش می‌کنند.
• در سامانه نیما صرافی‌ها نیز حضور دارند و در واقع نقش واسطه‌گری را ایفا می‌کنند.
• سامانه نیما یکی از زیر مجموعه‌های سامانه تجارت ایران است. 

ثبت نام در سامانه نیما

ثبت نام در سامانه نیما بسیار ساده است. برای انجام ثبت نام و معامله بایستی به آدرس اینترنتی www.ntsw.ir  مراجعه و سپس ثبت نام کنید. در زیر مراحل ثبت نام را برای شما گذاشتیم. گفتن این نکته خالی از لطف نیست که خرید و فروش دلار نیما در سامانه نیاز به داشتن کد بورسی ندارد.

• برای خرید ارز نیمایی باید ابتدا درخواست خود را در سامانه ثبت کنید و پس از بررسی در صورت عدم وجود مشکل درخواست تایید می‌شود. فروشندگان پس از تایید درخواست خرید ارز شما امکان فروش به شما را خواهند داشت.

چالش‌ها و مشکلات سامانه نیما

• تفاوت نرخ ارز نیمایی و بازار آزاد: یکی از مهم‌ترین چالش‌های سامانه نیما، تفاوت قابل توجه بین نرخ ارز نیمایی و نرخ ارز در بازار آزاد است. این تفاوت می‌تواند باعث ایجاد تحریف‌ها و ناکارآمدی‌هایی در بازار شود و برخی از فعالان اقتصادی را به سمت بازار آزاد سوق دهد. (البته اینکار تخلف است.)
• پروسه طولانی تامین ارز: بسیاری از واردکنندگان از طولانی بودن فرایند تامین ارز از طریق سامانه نیما شکایت دارند. این پروسه شامل مراحل مختلفی از ثبت سفارش تا تخصیص ارز است که می‌تواند زمان‌بر و پیچیده باشد.
• محدودیت‌های دستوری: برخی از فعالان اقتصادی معتقدند که قیمت‌گذاری دستوری در سامانه نیما می‌تواند باعث کاهش انعطاف‌پذیری و کارایی بازار شود. این محدودیت‌ها ممکن است باعث شود که نرخ ارز نیمایی به طور کامل منعکس‌کننده شرایط واقعی بازار نباشد.
• مشکلات فنی و اجرایی: سامانه نیما به عنوان یک پلتفرم آنلاین، با مشکلات فنی و اجرایی نیز مواجه است. این مشکلات می‌تواند شامل قطعی‌های مکرر، مشکلات در ثبت سفارشات و تأخیر در تخصیص ارز نیمایی باشد که باعث نارضایتی کاربران می‌شود.
• عدم شفافیت کامل: با وجود تلاش‌های بانک مرکزی برای ایجاد شفافیت در معاملات ارزی، برخی از فعالان اقتصادی معتقدند که هنوز هم برخی از معاملات به صورت غیرشفاف انجام می‌شود و اطلاعات کافی در دسترس نیست.
• بار سنگین بر صادرکنندگان: برخی از صادرکنندگان معتقدند که الزام به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما می‌تواند بار سنگینی بر دوش آن‌ها باشد و ممکن است باعث کاهش انگیزه صادرات شود.
• عدم تطابق با شرایط واقعی بازار: برخی از منتقدان معتقدند که سامانه نیما به طور کامل با شرایط واقعی بازار تطابق ندارد و ممکن است باعث ایجاد تحریف‌هایی در بازار ارز شود.

مزایای سامانه نیما برای صادرکنندگان

 سامانه نیما به عنوان یک ابزار مهم در نظام ارزی ایران، مزایای متعددی برای صادرکنندگان دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

• نرخ ارز مناسب‌تر 

سامانه نیما به صادرکنندگان این امکان را می‌دهد که بخشی (مطابق قوانین) از ارز خود را به ریال تبدیل کنند. این نرخ معمولاً بالاتر از نرخ رسمی و پایین‌تر از نرخ بازار آزاد است، که می‌تواند به سودآوری بیشتر صادرکنندگان کمک کند.

• شفافیت در معاملات

یکی از مزایای اصلی سامانه نیما، ایجاد شفافیت در معاملات ارزی است. این سامانه با فراهم کردن یک بستر شفاف و منظم برای تبادل ارز نیمایی می‌تواند از فساد و سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری کند و اعتماد صادرکنندگان را جلب کند.

•  تسهیل در بازگشت ارز

سامانه نیما فرایند بازگشت ارز حاصل از صادرات را برای صادرکنندگان تسهیل می‌کند. با استفاده از این سامانه، صادرکنندگان می‌توانند با مشکلات کمتری، ارز خود را به کشور بازگردانند و از مزایای آن بهره‌مند شوند.

•  حمایت از تولید داخلی

 با استفاده از سامانه نیما، صادرکنندگان می‌توانند به تأمین مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز تولید داخلی کمک کنند. این امر باعث افزایش تولید و اشتغال در کشور می‌شود و به رشد اقتصادی کمک می‌کند.

•  کاهش ریسک نوسانات ارزی 

سامانه نیما با کنترل نوسانات ارزی و ایجاد یک نرخ ثابت‌تر، ریسک‌های مرتبط با نوسانات شدید ارز را برای صادرکنندگان کاهش می‌دهد. این امر به صادرکنندگان کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی بهتری برای فعالیت‌های تجاری خود داشته باشند.

تأثیرات ارز نیمایی بر اقتصاد ایران 

ارز نیمایی تأثیرات متعددی بر اقتصاد ایران دارد. از جمله این تأثیرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• کاهش فشار بر بازار آزاد ارز: با استفاده از دلار نیمایی، تقاضا برای ارز در بازار آزاد کاهش می‌یابد و این امر به کاهش نرخ ارز در بازار آزاد کمک می‌کند. 
• حمایت از تولید داخلی: ارز نیمایی با تسهیل واردات مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز تولید، به حمایت از تولید داخلی کمک می‌کند و باعث افزایش تولید و اشتغال در کشور می‌شود.
• افزایش درآمدهای ارزی: با تشویق صادرکنندگان به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به کشور، درآمدهای ارزی کشور افزایش می‌یابد و این امر به تقویت ذخایر ارزی کشور کمک می‌کند.

تفاوت ارز نیمایی با سایر ارزها

چندین نوع نرخ ارز مانند نرخ سنا  و… داریم که ارز نیمایی یکی از آن‌هاست. ارز نیمایی قیمت مناسب‌تری نسبت به ارز بازار آزاد دارد و انگیزه وارد‌کنندگان برای دریافت این نوع ارز زیاد است. ارز نیمایی برای استفاده شخصی نیست و حتما بایستی برون مرزی باشد و نتیجه آن به واردات کالایی ختم شود. 

ارز نیمایی نسبت به ارز دولتی گران‌تر است. واردکنندگان کالاهای اساسی و ضروری مطابق یک قاعده کلی می‌توانند ارز دولتی را دریافت کنند. به همین دلیل ارز نیمایی سهولت و پیچیدگی کمتری نسبت به دریافت ارز دولتی را دارد. 

جمع‌بندی

سامانه نیما برای مدیریت و نظارت بر بازار ارز در ایران طراحی شده است. هدف اصلی این سامانه ایجاد شفافیت و کنترل نوسانات شدید نرخ ارز است. ارز نیمایی نرخی است که در این سامانه برای معاملات ارزی تعیین می‌شود و عمدتاً برای تأمین ارز مورد نیاز واردات کالا و خدمات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مطلب به تعریف ارز نیمایی و سامانه نیما پرداختیم، همچنین تاثیرات ارز نیمایی بر اقتصاد ایران و تفاوتش با سایر ارز‌ها را بررسی کردیم.