سلطه هوش مصنوعی بر بازار کار
هوش مصنوعی مشاغل زنان را بیشتر از مردان تهدید می‌کند
در حالی‌که هوش مصنوعی (AI) با سرعتی سرسام‌آور صنایع را دگرگون می‌کند، داده‌های جدید حاکی از آن است که این تغییرات برای همه یکسان نیست.
به گزارش بانک اول، گزارشی تازه از «سازمان بین‌المللی کار» (ILO) نشان می‌دهد که زنان سه برابر بیش از مردان در معرض از دست دادن شغل خود بر اثر هوش مصنوعی هستند. این روند نگران‌کننده، نه‌تنها زنگ خطر بزرگی برای آینده شغلی زنان است، بلکه چالشی جدی برای عدالت و برابری در محیط‌های کاری به شمار می‌رود.
بر اساس یافته‌های ILO، در کشورهای توسعه‌یافته حدود ۱۰٪ از مشاغلی که زنان در آن‌ها فعالیت می‌کنند، در معرض خطر جایگزینی با هوش مصنوعی قرار دارند. این در حالی است که تنها ۳.۵٪ از مشاغل مردانه در این طبقه‌بندی جای می‌گیرند. این تفاوت فاحش، نشان می‌دهد که اتوماسیون نه‌فقط در حال حذف برخی شغل‌هاست، بلکه نابرابری جنسیتی در بازار کار را نیز تشدید می‌کند. در این مقاله به این موضوع پرداخته ایم.
چه مشاغلی بیشتر در معرض تهدید هستند؟
بر اساس این گزارش، بیشترین تهدید متوجه مشاغل دفتری، اداری و تکراری است—نقش‌هایی مثل تایپیست‌ها، کارمندان ورود داده، حسابداران، تحلیل‌گران مالی و حتی برخی توسعه‌دهندگان نرم‌افزار. این مشاغل به دلیل ماهیت ساختارمند، قابل پیش‌بینی و دیجیتالی خود، اهدافی ایده‌آل برای جایگزینی با ابزارهای هوش مصنوعی به‌ویژه مدل‌های زبانی مولد محسوب می‌شوند.
نکته کلیدی اینجاست: بخش عمده‌ای از این موقعیت‌های شغلی توسط زنان اشغال شده‌اند. به همین دلیل، هر تحول فناورانه در این زمینه، به‌طور نامتناسبی زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
فقط شغل‌های سطح پایین در خطر نیستند
برخلاف تصور رایج، خطر فقط مشاغل کم‌درآمد یا بدون تخصص را تهدید نمی‌کند. امروزه حتی حرفه‌های نیازمند مهارت بالا—مثل تحلیل داده، طراحی نرم‌افزار، تولید محتوا، و مدیریت مالی—نیز به دلیل دیجیتالی بودن و حجم بالای داده، در تیررس الگوریتم‌های هوشمند قرار دارند.
در نتیجه، حتی زنان متخصص و تحصیل‌کرده نیز با تهدید حذف شغلی مواجه‌اند.
چرا زنان در برابر هوش مصنوعی آسیب پذیرترند؟
عوامل مختلفی در این نابرابری نقش دارند، از جمله:
ترکیب جنسیتی مشاغل اداری و دیجیتالی: زنان در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته در نقش‌های تکراری و پردازشی بیشتر از مردان متمرکز شده‌اند.
دسترسی کمتر به آموزش مهارت‌های جدید: بسیاری از برنامه‌های ارتقاء مهارت یا بازآموزی تخصصی، کمتر برای زنان در دسترس یا قابل استفاده هستند.
تعصبات نهادی: الگوریتم‌های هوش مصنوعی اغلب الگوهای رفتاری و تبعیض‌های موجود را تقلید و حتی تقویت می‌کنند.
فرصت‌های کمتر در مشاغل ایمن‌تر: مشاغلی مانند دندان‌پزشکی، مشاغل فنی، پزشکی و بهداشتی که در برابر هوش مصنوعی مقاوم‌ترند، معمولاً سهم کمتری از زنان دارند.
شکاف جنسیتی در حال گسترش است
این روند در نهایت می‌تواند به گسترش فاصله دستمزدی و محدود شدن فرصت‌های رشد شغلی برای زنان بینجامد. اگر زنان عمدتاً در مشاغلی فعالیت کنند که به‌زودی با ماشین‌ها جایگزین می‌شوند، آینده شغلی آنان در معرض تهدید بلندمدت خواهد بود.
جنین برگ، اقتصاددان ارشد ILO، هشدار می‌دهد: «برای مواجهه با این چالش، نباید به تبلیغات پرزرق و برق درباره هوش مصنوعی بسنده کنیم. نیازمند نگاهی دقیق و داده‌محور به تأثیرات واقعی آن هستیم.»
چاره چیست؟ لزوم سیاست‌گذاری هوشمند و فراگیر
ILO از دولت‌ها، کارفرمایان و نهادهای کارگری می‌خواهد که همین حالا برای این عدم تعادل اقدام کنند. پیشنهادات کلیدی شامل موارد زیر است:
آموزش و بازآموزی نیروهای کار به‌ویژه زنان برای مشاغل آینده‌محور
ارائه حمایت‌های مالی و قانونی برای تطبیق زنان با بازار کار دیجیتالی
اعمال نظارت بر طراحی و استفاده از الگوریتم‌ها برای جلوگیری از تبعیض جنسیتی
تشویق حضور زنان در صنایع ایمن‌تر نسبت به هوش مصنوعی مانند بهداشت، آموزش، و مشاغل خلاقانه
فناوری بی طرف نیست
نکته مهم این است که فناوری، برخلاف تصور، بی‌طرف نیست. ابزارهایی که توسط انسان‌ها ساخته می‌شوند، ناخواسته ارزش‌ها، تعصبات و ساختارهای نابرابر جامعه را نیز منتقل می‌کنند.
در مواجهه با تحولاتی مانند هوش مصنوعی، انتخاب با ماست: می‌توانیم آن را ابزاری برای عدالت به کار ببریم یا ماشینی برای بازتولید تبعیض.
سخن پایانی: آیا آینده از آن زنان خواهد بود؟
انقلاب هوش مصنوعی، آینده کار را رقم می‌زند—اما این آینده می‌تواند نابرابرتر از گذشته باشد، مگر اینکه هم‌اکنون برای آن چاره‌ای اندیشیده شود. حالا زمان اقدام است: اقدام برای آموزش، حمایت، طراحی عادلانه سیستم‌ها، و سیاست‌گذاری هوشمندانه‌ای که زنان را در این گذار دیجیتالی تنها نگذارد.
آینده در دستان ماست و این آینده باید برای همه ساخته شود، نه فقط برای برخی.