آیا چک بدون ثبت قابل نقد شدن است؟

اگر چکی در دست دارید که در سامانه صیاد ثبت نشده، باید بدانید که مسیر وصول چک ثبت نشده با یک چک صیادی ثبت شده کاملاً متفاوت است. شما نمی‌توانید برای این چک مستقیماً گواهی عدم پرداخت بگیرید یا اجراییه ثبت صادر کنید؛ تنها راهکار موثر، اقدام از طریق طرح دعوای حقوقی در دادگاه است.

چک ثبت نشده چیست و چه تفاوتی با چک صیادی دارد؟

به گزارش بانک اول بر اساس قانون جدید چک که اجرای آن از ابتدای سال ۱۴۰۰ الزامی شد، تمام چک‌ها برای داشتن اعتبار و قابلیت‌های قانونی یک چک، باید در سامانه صیادثبت شوند. چکی که صادرکننده آن را در این سامانه ثبت نکرده باشد، «چک ثبت نشده» نامیده می‌شود.

تفاوت اصلی این دو در قدرت اجرایی آن‌هاست:

• چک صیادی (ثبت شده): دارنده چک می‌تواند پس از مراجعه به بانک و دریافت گواهی عدم پرداخت، مستقیماً به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و بدون نیاز به دادرسی، درخواست صدور اجراییه ثبت کند.
• چک ثبت نشده: این چک فاقد مزایای چک صیادی است. بانک برای آن گواهی عدم پرداخت صادر نمی‌کند و امکان صدور اجراییه مستقیم وجود ندارد. در واقع، این سند از نظر قانونی تنها یک «سند عادی» دال بر بدهی صادرکننده محسوب می‌شود.

بله، اما نه به عنوان یک چک. این سند به عنوان مدرکی که طلب شما از صادرکننده را اثبات می‌کند، معتبر است و می‌توانید برای مطالبه وجه آن به مرجع قضایی صالح مراجعه کنید. اما اعتبار آن در حد یک رسید یا قولنامه است، نه یک سند لازم‌الاجرا مانند چک صیادی.

چرا وصول چک ثبت نشده یک چالش حقوقی است؟

چالش اصلی در این است که شما از مسیر سریع و کم‌هزینه وصول چک محروم هستید. در حالی که نقد کردن چک ثبت نشده به روش سنتی (از طریق بانک و ثبت) غیرممکن است، شما مجبور به ورود به یک فرآیند دادرسی کامل هستید که زمان‌بر بوده و نیازمند پرداخت هزینه دادرسی است. این فرآیند، پیگیری حقوقی چک ثبت نشده را به یک امر تخصصی تبدیل می‌کند.

مراحل وصول چک ثبت نشده در سال جدید

در ادامه، فرآیند رسمی وصول چک ثبت نشده به صورت مرحله‌به‌مرحله ارائه شده است:

1. در نخستین گام، دارنده چک ثبت‌نشده با مراجعه به بانک، نسبت به دریافت گواهی «عدم ثبت چک در سامانه صیاد» اقدام می‌نماید.
2. سپس با در دست داشتن گواهی مذکور، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه وجه چک ثبت‌نشده را تنظیم و ثبت می‌کند.
3. پس از ثبت دادخواست، پرونده جهت رسیدگی به یکی از شعب دادگاه حقوقی یا شعبه صلح ارجاع داده می‌شود.
4. در مرحله بعد، دادگاه حقوقی مشابه سایر پرونده‌های حقوقی، وقت دادرسی تعیین کرده و پس از برگزاری جلسه، رأی مقتضی صادر خواهد کرد.

برای به اجرا گذاشتن چک ثبت نشده باید یک مسیر حقوقی مشخص را طی کنید. طبق تجربه ما در دعاوی بانکی، بهترین رویکرد شامل سه گام اصلی است:

قبل از هر اقدامی، توصیه می‌شود یک اظهارنامه رسمی از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برای صادرکننده ارسال کنید. در این اظهارنامه، مشخصات چک را ذکر کرده و از او بخواهید ظرف یک مهلت قانونی (مثلاً ۱۰ روز) وجه چک را پرداخت کند. این کار دو فایده دارد:

1. ممکن است صادرکننده برای جلوگیری از دعوای حقوقی، طلب شما را پرداخت کند.
2. در صورت کشیده شدن کار به دادگاه، این اظهارنامه مدرک محکمی دال بر مطالبه رسمی شما خواهد بود.

اگر ارسال اظهارنامه نتیجه نداد، باید برای مطالبه طلب از چک ثبت نشده، دادخواست حقوقی «مطالبه وجه سند عادی» را در دادگاه محل اقامت صادرکننده یا محل انجام تعهد، ثبت کنید.

پس از طی شدن جلسات دادگاه و اثبات طلب شما، قاضی حکم به نفع شما صادر می‌کند. پس از قطعی شدن حکم، می‌توانید درخواست صدور اجراییه کنید. با این اجراییه، امکان توقیف اموال و مسدودی حساب صادرکننده برای وصول طلب شما فراهم می‌شود.

مدارک لازم برای به اجرا گذاشتن چک ثبت نشده چیست؟

برای طرح دعوا در دادگاه به مدارک زیر نیاز دارید:

• اصل چک ثبت نشده
• کارت ملی و مدارک شناسایی خواهان (دارنده چک)
• پرینت اظهارنامه رسمی ارسال شده (در صورت وجود)
• هرگونه مدرک دیگری که رابطه مالی شما و صادرکننده را اثبات کند (مانند قرارداد یا پیامک)

آیا می‌توان برای چک ثبت نشده شکایت کیفری کرد؟

خیر. یکی از تفاوت‌های کلیدی این است که امکان شکایت کیفری (به دلیل صدور چک بلامحل) برای چک برگشتی که در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، وجود ندارد. قانونگذار این امتیاز را صرفاً برای چک‌های ثبت شده در نظر گرفته است. بنابراین، مسئولیت تضامنی ظهرنویسان نیز در این نوع چک‌ها به سادگی قابل پیگیری نیست و مسیر شما منحصراً حقوقی است.

هزینه دادرسی برای مطالبه وجه چک ثبت نشده چقدر است؟

هزینه دادرسی بر اساس مبلغ چک تعیین می‌شود. در سال ۱۴۰۴، این هزینه برای دعاوی مالی معمولاً حدود ۳.۵ درصد از مبلغ خواسته (مبلغ چک) است. این هزینه باید در ابتدای فرآیند دادرسی پرداخت شود و در صورت پیروزی در دعوا، می‌توانید آن را به عنوان خسارت از خوانده (صادرکننده) مطالبه کنید.

چه اشتباهات رایجی در فرآیند وصول چک ثبت نشده رخ می‌دهد؟

1. مراجعه مکرر به بانک: اتلاف وقت برای دریافت گواهی عدم پرداخت که برای این نوع چک صادر نمی‌شود.
2. تلاش برای شکایت کیفری: اقدام در مسیر اشتباه که منجر به رد شکایت و از دست رفتن زمان می‌شود.
3. تأخیر در اقدام حقوقی: تعلل در طرح دعوا می‌تواند منجر به انتقال اموال توسط صادرکننده و دشوارتر شدن فرآیند وصول شود.
4. عدم مشاوره با وکیل چک: پیچیدگی‌های فرآیند دادرسی و اهمیت تنظیم صحیح دادخواست، حضور یک وکیل چک متخصص را ضروری می‌سازد.

کلام آخر

همانطور که دیدید، وصول چک ثبت نشده اگرچه غیرممکن نیست، اما مسیری کاملاً متفاوت و تخصصی نسبت به چک‌های صیادی دارد. این سند در دست شما یک مدرک طلبکاری معتبر است، به شرطی که از مسیر قانونی صحیح برای آن اقدام کنید. اتلاف وقت و اقدام اشتباه، بزرگترین ریسک شما در این مسیر است که می‌تواند شانس شما برای رسیدن به پولتان را به شدت کاهش دهد.

سوالات متداول

در صورتی که چک صرفاً به عنوان ضمانت پرداخت وجه خرید کالا و بدون قصد ثبت در سامانه صیاد صادر شده باشد، وضعیت حقوقی آن چگونه خواهد بود؟

 

اگر چک صرفاً به عنوان ضمانت و بدون ثبت در سامانه صیاد صادر شده باشد، از نظر قانون، یک سند عادی محسوب می‌شود نه چک لازم‌الاجرا. در چنین حالتی، این چک فقط می‌تواند به عنوان مدرکی برای اثبات طلب شما از صادرکننده استفاده شود. بنابراین، دارنده باید از طریق طرح دعوای حقوقی برای مطالبه وجه آن اقدام کند و امکان استفاده از مزایای چک صیادی (مانند اجراییه ثبت یا گواهی عدم پرداخت) را ندارد.

 

در صورت عدم ثبت چک در سامانه صیاد به مدت بیش از یک سال، آیا امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه (سود تأخیر) از طریق دادگاه وجود دارد؟

 

اگر چک ثبت نشده باشد و دارنده از مسیر حقوقی برای مطالبه آن اقدام کند، می‌تواند در دادخواست خود، مطالبه خسارت تأخیر تأدیه (سود تأخیر) را نیز مطرح کند. البته این امر منوط به نظر دادگاه و اثبات تأخیر در پرداخت است. بنابراین، سود ممکن است تعلق بگیرد، اما باید از طریق دادگاه مطالبه و توسط قاضی بررسی و تعیین شود.

 

آیا طرح دادخواست مبنی بر الزام صادرکننده به ثبت چک در سامانه صیاد در رویه قضایی پذیرفته می‌شود؟

 

خیر، امکان طرح دادخواست «الزام به ثبت چک در  سامانه صیاد» در رویه فعلی قضایی وجود ندارد. ثبت چک وظیفه‌ای است که قانون بر عهده صادرکننده گذاشته و چنانچه این اقدام انجام نشده باشد، شما به عنوان دارنده چک باید تنها از طریق دادخواست «مطالبه وجه سند عادی» پیگیری کنید. الزام به ثبت، سازوکار اجرایی ندارد و مرجع قضایی نیز چنین درخواستی را نمی‌پذیرد.

در صورتی که چک ثبت نشده مربوط به شهرستان باشد، آیا دارنده می‌تواند دعوای مطالبه وجه را در دادگاه‌های تهران مطرح کند؟

خیر، اصل صلاحیت محلی در دعاوی حقوقی رعایت می‌شود. دادخواست مطالبه وجه چک ثبت نشده باید در دادگاه محل اقامت صادرکننده یا محل انجام تعهد ثبت شود. بنابراین، اگر صادرکننده در شهرستان ساکن است، امکان اقدام در دادگاه تهران وجود ندارد مگر اینکه قرارداد یا تعهد در تهران انجام شده باشد. در غیر این صورت، دادگاه تهران صلاحیت رسیدگی ندارد.