در ایران چند نوع مالیات داریم؟

درک انواع مختلف مالیات در ایران برای هر فرد یا کسب‌وکاری که مشمول پرداخت مالیات است، ضروری است.

به گزارش بانک اول در نظام مالیاتی ایران، مالیات‌ها به دو دسته اصلی مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند که هر کدام زیرمجموعه‌های خاص خود را دارند. این تقسیم‌بندی بر اساس شیوه دریافت و نوع پایه مالیاتی انجام می‌شود و هر نوع مالیات نقش خاصی در تأمین منابع مالی دولت و تنظیم اقتصاد ایفا می‌کند.

مالیات مستقیم

مالیات‌های مستقیم به‌طور مستقیم از درآمد یا دارایی افراد و شرکت‌ها دریافت می‌شوند و بر اساس میزان ثروت یا درآمد محاسبه می‌گردند. این نوع مالیات به دو دسته اصلی مالیات بر درآمد و مالیات بر دارایی تقسیم می‌شود که در ادامه به تفصیل توضیح داده شده‌اند.

مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد به بخشی از درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی تعلق می‌گیرد که در ایران یا خارج از ایران کسب می‌کنند. این نوع مالیات بر اساس قوانین مالیاتی ایران، از جمله ماده ۹۳ و سایر مواد مرتبط در قانون مالیات‌های مستقیم، محاسبه و دریافت می‌شود.

مالیات بر درآمد مشاغل

این نوع مالیات به درآمد حاصل از فعالیت‌های اقتصادی اشخاص حقیقی که به‌صورت مستقل مشغول به کار هستند، تعلق می‌گیرد. بر اساس ماده ۹۳ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمدی که شخص حقیقی از طریق اشتغال به مشاغل یا سایر فعالیت‌های اقتصادی (به‌جز موارد ذکرشده در سایر بخش‌های قانون) در ایران کسب می‌کند، پس از کسر معافیت‌های قانونی، مشمول مالیات بر درآمد مشاغل است. برای مثال، صاحبان کسب‌وکارهای کوچک، مانند مغازه‌داران یا فریلنسرها، باید این مالیات را پرداخت کنند.

مالیات بر درآمد املاک

مالیات بر درآمد املاک به درآمدهای حاصل از املاک و مستغلات اختصاص دارد و در سه دسته اصلی طبقه‌بندی می‌شود:

• مالیات بر اجاره املاک و مستغلات: درآمدی که از اجاره دادن املاک به دست می‌آید، پس از کسر معافیت‌های قانونی، مشمول این نوع مالیات می‌شود.

• مالیات بر نقل‌وانتقال املاک: هرگونه نقل‌وانتقال ملک، مانند خریدوفروش، مشمول مالیات است که بر اساس ارزش معامله محاسبه می‌شود.

• مالیات بر مستغلات خالی از سکنه: املاکی که برای مدت طولانی خالی می‌مانند، بر اساس قوانین جدید مشمول مالیات می‌شوند تا از احتکار مسکن جلوگیری شود. بر اساس ماده ۵۲ قانون مالیات‌های مستقیم، درآمد حاصل از واگذاری حقوق مرتبط با املاک در ایران پس از کسر معافیت‌ها مشمول این مالیات است.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

اشخاص حقوقی، مانند شرکت‌ها و مؤسسات، که از فعالیت‌های انتفاعی در ایران یا خارج از ایران درآمد کسب می‌کنند، مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی هستند. این مالیات با نرخ ثابت ۲۵ درصد از کل درآمد مشمول مالیات (پس از کسر زیان‌ها و معافیت‌های قانونی) محاسبه می‌شود. همچنین، به ازای هر ۱۰ درصد افزایش درآمد ابرازی نسبت به سال قبل، تا سقف ۵ درصد تخفیف در نرخ مالیات اعمال می‌شود، مشروط بر اینکه بدهی مالیاتی سال قبل تسویه شده و اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر ارائه شود.

مالیات بر درآمد اتفاقی

این نوع مالیات به درآمدهای نقدی یا غیرنقدی تعلق می‌گیرد که به‌صورت بلاعوض یا از طریق معاملات محاباتی (مانند هدیه یا جایزه) به دست می‌آیند. بر اساس مواد ۱۱۹ تا ۱۲۳ قانون مالیات‌های مستقیم، این درآمدها با نرخ مقرر در ماده ۱۳۱ مشمول مالیات می‌شوند. برای مثال، دریافت جایزه نقدی در یک مسابقه یا درآمد حاصل از بخشش بدهی مشمول این نوع مالیات است.

مالیات بر دارایی

مالیات بر دارایی بر اساس ثروت یا دارایی‌های افراد و مؤسسات محاسبه می‌شود و شامل دو نوع اصلی است که در ادامه توضیح داده شده‌اند.

مالیات بر ارث

هرگاه در نتیجه فوت شخصی، اموالی به بازماندگان منتقل شود، این اموال مشمول مالیات بر ارث می‌شوند. بر اساس ماده ۱۷ قانون مالیات‌های مستقیم، اموال منقول و غیرمنقول، مطالبات قابل وصول و حقوق مالی متوفی (پس از کسر هزینه‌های کفن‌ودفن و دیون قانونی) مشمول این مالیات هستند. نرخ این مالیات بسته به نوع دارایی و درجه خویشاوندی وراث متفاوت است.

مالیات حق تمبر

این مالیات از طریق الصاق و ابطال تمبر بر اسناد و مدارک رسمی، مانند پروانه کسب یا قراردادهای حقوقی، دریافت می‌شود. برای مثال، بر اساس ماده ۴۶ قانون مالیات‌های مستقیم، برای صدور پروانه کسب ۱۰۰ هزار ریال و برای تجدید آن ۵۰ هزار ریال مالیات حق تمبر دریافت می‌شود که باید به حساب خزانه دولت واریز شود. این مالیات معمولاً توسط اتحادیه‌ها یا مراجع مربوطه جمع‌آوری می‌شود.

مالیات غیرمستقیم

مالیات‌های غیرمستقیم به‌صورت غیرمستقیم از طریق قیمت کالاها و خدمات از مصرف‌کنندگان دریافت می‌شوند و به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند. این نوع مالیات معمولاً به قیمت نهایی محصولات و خدمات اضافه شده و توسط همه افراد جامعه، صرف‌نظر از سطح درآمد، پرداخت می‌شود.

مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده (VAT) به ارزش افزوده ایجادشده در هر مرحله از تولید یا توزیع کالا و خدمات تعلق می‌گیرد. این مالیات توسط مصرف‌کننده نهایی پرداخت می‌شود و در ایران به‌صورت درصدی از قیمت کالا یا خدمت محاسبه می‌شود. برای مثال، فروشنده یک محصول، مالیات بر ارزش افزوده را از خریدار دریافت کرده و به دولت پرداخت می‌کند. این نوع مالیات به دلیل شفافیت و گستردگی، یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی دولت است.

مالیات بر واردات

مالیات بر واردات شامل حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض واردات (مانند عوارض واردات خودرو) است. این مالیات‌ها به کالاهای واردشده به کشور تعلق می‌گیرند و معمولاً به‌صورت درصدی از ارزش کالا یا بر اساس وزن، حجم یا تعداد محاسبه می‌شوند. هدف این مالیات‌ها، حمایت از تولید داخلی و تنظیم بازار است.

مالیات بر مصرف و فروش

این نوع مالیات به برخی کالاها و خدمات خاص، مانند فرآورده‌های نفتی، سیگار، الکل طبی و بهداشتی، و نقل‌وانتقال خودرو، تعلق می‌گیرد. مالیات بر مصرف و فروش با هدف تنظیم رفتار مصرفی (مانند کاهش مصرف سیگار) یا تأمین هزینه‌های خاص (مانند نگهداری جاده‌ها از طریق مالیات سوخت) اعمال می‌شود. این مالیات‌ها به‌صورت درصدی از قیمت فروش یا به‌صورت مبلغ ثابت دریافت می‌شوند.

اشخاص مشمول پرداخت مالیات

مالیات به‌عنوان یک تکلیف قانونی برای 

مالیات به‌عنوان یک تکلیف قانونی برای تأمین منابع مالی دولت، بر عهده گروه‌های مختلفی از افراد و نهادها قرار دارد. در ایران، بر اساس ماده ۱ قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص حقیقی و حقوقی که در داخل یا خارج از کشور درآمد کسب می‌کنند یا دارای اموال و املاک هستند، مشمول پرداخت مالیات می‌شوند. همچنین، برخی گروه‌ها به دلایل خاص از پرداخت مالیات معاف هستند. در ادامه، به بررسی اشخاص مشمول و معاف از مالیات می‌پردازیم.

اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول

اشخاص مشمول پرداخت مالیات شامل افرادی هستند که درآمد یا دارایی آن‌ها در ایران یا خارج از ایران مشمول قوانین مالیاتی می‌شود. این گروه‌ها بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم به شرح زیر هستند:

1. کلیه مالکین اموال یا املاک در ایران: هر شخص حقیقی یا حقوقی که در ایران اموال یا املاک (مانند زمین، ساختمان یا سایر دارایی‌ها) دارد، مشمول پرداخت مالیات بر دارایی یا درآمد حاصل از این اموال است.

2. اشخاص حقیقی مقیم ایران: هر فرد مقیم ایران که در داخل یا خارج از کشور درآمد کسب می‌کند، موظف به پرداخت مالیات بر درآمد خود است. این شامل حقوق، درآمد مشاغل، اجاره املاک یا سایر منابع درآمدی می‌شود.

3. اشخاص حقیقی ایرانی مقیم خارج: ایرانیانی که در خارج از کشور اقامت دارند، اما در ایران درآمد کسب می‌کنند (مانند اجاره املاک یا فعالیت‌های اقتصادی)، مشمول پرداخت مالیات هستند.

4. اشخاص حقوقی ایرانی: شرکت‌ها، مؤسسات و نهادهای حقوقی ایرانی که در ایران یا خارج از کشور فعالیت اقتصادی دارند و درآمد کسب می‌کنند، مشمول مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی با نرخ ۲۵ درصد (پس از کسر معافیت‌ها و زیان‌ها) هستند.

5. اشخاص غیرایرانی (حقیقی یا حقوقی): هر فرد یا نهاد خارجی که در ایران از طریق فعالیت‌هایی مانند واگذاری امتیازات، ارائه خدمات فنی، انتقال دانش، یا واگذاری فیلم‌های سینمایی درآمد کسب کند، مشمول مالیات است. همچنین، درآمدهایی که نمایندگان این اشخاص در ایران به هر عنوان کسب می‌کنند، مشمول مالیات خواهد بود.

این گروه‌ها موظف‌اند اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر به سازمان امور مالیاتی ارائه دهند و مالیات مربوطه را پرداخت کنند. عدم رعایت این تکالیف می‌تواند منجر به جرائم مالیاتی شود.

موارد استثنا و معافیت‌های مالیاتی

بر اساس ماده ۲ قانون مالیات‌های مستقیم، برخی گروه‌ها به دلایل سیاسی یا حمایتی از پرداخت مالیات معاف هستند. این معافیت‌ها به‌صورت موقت یا دائم اعمال می‌شوند و در راستای حمایت از بخش‌های خاص جامعه یا اقتصاد تعیین شده‌اند. اشخاص و نهادهای معاف از مالیات عبارت‌اند از:

1. وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی: وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی که مستقیماً زیر نظر دولت فعالیت می‌کنند، از پرداخت مالیات معاف هستند.

2. دستگاه‌هایی که بودجه آن‌ها توسط دولت تأمین می‌شود: نهادهایی که بودجه سالانه آن‌ها از طریق دولت تأمین می‌شود، مانند برخی سازمان‌های عمومی، مشمول معافیت مالیاتی هستند.

3. شهرداری‌ها و دهیاری‌ها: این نهادها به دلیل نقششان در ارائه خدمات عمومی محلی، از پرداخت مالیات معاف شده‌اند.

4. بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت: بنیادها و نهادهایی که با مجوز رسمی از نهادهای حکومتی یا رهبری فعالیت می‌کنند، از مالیات معاف هستند. این معافیت معمولاً برای حمایت از فعالیت‌های خیریه یا فرهنگی این نهادها اعمال می‌شود.

علاوه بر این، برخی فعالیت‌ها مانند کشاورزی، دامپروری، پرورش ماهی، و احیای مراتع و جنگل‌ها (بر اساس ماده ۸۱ قانون مالیات‌های مستقیم) نیز از پرداخت مالیات معاف هستند. این معافیت‌ها با هدف حمایت از بخش‌های استراتژیک اقتصاد و کاهش فشار مالی بر فعالان این حوزه‌ها اعمال می‌شوند.

اشخاص مشمول معافیت مالیاتی نیازی به پرداخت مالیات ندارند، اما باید از شرایط و الزامات قانونی معافیت آگاه باشند تا از مشکلات احتمالی جلوگیری کنند. در مقابل، اشخاصی که مشمول مالیات هستند و از پرداخت آن خودداری کنند، ممکن است با جرائم مالیاتی مانند جریمه نقدی، محرومیت از معافیت‌ها، یا حتی ممنوع‌الخروجی مواجه شوند.

وظایف مودیان مالیاتی

مودیان مالیاتی، اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی، موظف به انجام وظایف قانونی مشخصی هستند تا نظام مالیاتی کشور به‌درستی عمل کند. این وظایف شامل تنظیم و ارائه اسناد مالی، رعایت مواعد قانونی و استفاده از ابزارهای مدرن مانند سامانه مودیان است. رعایت این وظایف نه‌تنها از بروز جرائم مالیاتی جلوگیری می‌کند، بلکه به شفافیت مالی و بهبود فرآیندهای مالیاتی کمک می‌کند. در ادامه، جزئیات این وظایف را بررسی می‌کنیم.

تنظیم و ارائه اظهارنامه مالیاتی

یکی از مهم‌ترین وظایف مودیان مالیاتی، تنظیم و ارائه اظهارنامه مالیاتی است. اظهارنامه مالیاتی سندی است که در آن اطلاعات مالی و درآمدی مودی، اعم از درآمد، هزینه‌ها، معافیت‌ها و سایر جزئیات مرتبط، ثبت و به سازمان امور مالیاتی ارائه می‌شود. این سند برای محاسبه میزان مالیات قابل پرداخت استفاده می‌شود. مودیان موظف‌اند:

• دفاتر قانونی را تنظیم کنند: بر اساس قانون، اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول مالیات باید دفاتر قانونی (دفتر روزنامه و دفتر کل) را به‌صورت دقیق و مطابق با استانداردها تنظیم کنند. این دفاتر برای بررسی اظهارنامه مالیاتی توسط اداره دارایی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

• اظهارنامه را به‌موقع ارائه دهند: مودیان باید اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر (معمولاً تا پایان تیرماه برای اشخاص حقیقی و تا پایان چهارمین ماه پس از سال مالی برای اشخاص حقوقی) به سازمان امور مالیاتی تسلیم کنند. در حال حاضر، این فرآیند از طریق سامانه الکترونیکی سازمان امور مالیاتی به‌صورت آنلاین انجام می‌شود.

عدم ارائه اظهارنامه یا ارائه اطلاعات نادرست می‌تواند منجر به جریمه‌هایی مانند پرداخت ۳۰ درصد از مبلغ مالیات به‌عنوان جریمه شود.

اهمیت رعایت مواعد قانونی

رعایت مواعد قانونی در ارائه اظهارنامه و پرداخت مالیات از اهمیت بالایی برخوردار است. عدم رعایت این مواعد می‌تواند عواقب جدی برای مودیان به دنبال داشته باشد، از جمله:

• جریمه‌های مالی: بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم، عدم ارائه اظهارنامه در موعد مقرر یا کتمان درآمد می‌تواند منجر به جریمه‌ای معادل ۳۰ درصد مالیات تعیین‌شده شود. همچنین، تأخیر در پرداخت مالیات مشمول جریمه ۲.۵ درصد به‌ازای هر ماه تأخیر خواهد بود.

• محرومیت از معافیت‌ها و تخفیفات: برخی تخفیفات مالیاتی، مانند کاهش نرخ مالیات برای افزایش درآمد ابرازی اشخاص حقوقی، مشروط به ارائه به‌موقع اظهارنامه و تسویه بدهی‌های مالیاتی است.

• پیگرد قانونی: در موارد جدی‌تر، مانند فرار مالیاتی، مودیان ممکن است با محرومیت‌های قانونی مانند ممنوع‌الخروجی یا حتی حبس مواجه شوند.

استفاده از سامانه مودیان

با پیشرفت فناوری و به‌منظور افزایش شفافیت و کارایی در نظام مالیاتی، سازمان امور مالیاتی ایران سامانه مودیان را راه‌اندازی کرده است. این سامانه به مودیان امکان می‌دهد تا فرآیندهای مالیاتی خود را به‌صورت الکترونیکی و متمرکز انجام دهند. وظایف مودیان در این سامانه شامل موارد زیر است:

• ثبت صورت‌حساب‌های الکترونیکی: بر اساس قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان، مودیان موظف‌اند صورت‌حساب‌های فروش خود را در این سامانه ثبت کنند. این امر به شفافیت تراکنش‌های مالی و کاهش فرار مالیاتی کمک می‌کند.

• ارسال گزارش‌های خرید و فروش فصلی: مودیان باید گزارش‌های خرید و فروش فصلی خود را از طریق سامانه مودیان ارسال کنند. این گزارش‌ها برای بررسی صحت معاملات و محاسبه مالیات بر ارزش افزوده استفاده می‌شوند.

• استفاده از نرم‌افزارهای حسابداری: برای سهولت در تنظیم دفاتر قانونی و ارسال اظهارنامه، مودیان می‌توانند از نرم‌افزارهای حسابداری پیشرفته مانند نرم‌افزار سپیدار استفاده کنند که با سامانه مودیان هماهنگ است و خطاهای محاسباتی را به حداقل می‌رساند.