تحلیل ۲۰ کارشناس از آثار اقتصادی مکانیسم ماشه

به گزارش  بانک اول  چند روز پیش شورای امنیت سازمان ملل متحد در اقدامی بحث‌برانگیز مکانیسم ماشه یا همان اسنپ‌بک (Snapback) را علیه ایران فعال کرد. مکانیسم ماشه یکی از مفاد توافق هسته‌ای برجام است که به کشورهای عضو این توافق اجازه می‌دهد در صورت ادعای «نقض تعهدات» از سوی ایران، روند بازگشت تحریم‌های لغو شده شورای امنیت را آغاز کنند.
این فرآیند به نحوی طراحی شده که پس از طرح شکایت و عدم حل اختلاف در کمیسیون مشترک، تحریم‌های سازمان ملل به صورت خودکار و بدون نیاز به رأی‌گیری جدید، دوباره برقرار می‌شود. از همین رو، به آن مکانیسم ماشه یا «چکاننده» گفته می‌شود.

فعال‌سازی این مکانیزم، هرچند با مخالفت و انتقاد ایران و برخی کشورها همراه شده است، بلافاصله در بازارهای داخلی بازتاب پیدا کرد؛ به‌طوری‌که نرخ ارز  و بهای طلا در بازار ایران نوسان‌های محسوسی را تجربه کردند. این شرایط پرسشی جدی را میان فعالان اقتصادی و افکار عمومی ایجاد کرده است: آیا بازگشت تحریم‌های شورای امنیت آثار واقعی بر بخش‌های اقتصادی ایران خواهد داشت یا بیشتر جنبه روانی و تبلیغاتی دارد؟

نظر کارشناسان، مدیران ارشد، فعالان و تجار در خصوص مکانیسم ماشه چیست؟

صمد حسن زاده، رئیس اتاق بازرگانی ایران: در نشست اخیر هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران، صمد حسن‌زاده رئیس اتاق ایران با اشاره به آثار مکانیسم ماشه ضمن محکومیت سیاست‌های برخی کشورهای اروپایی گفت: «هرچند تحریم‌های جدید خسارت‌هایی به‌دنبال خواهد داشت، اما آثار آن به اندازه تبلیغات رسانه‌ای نیست. فعالان اقتصادی و بخش خصوصی اجازه نداده‌اند چرخه تولید متوقف شود و تجربه‌های ارزشمندی در مدیریت شرایط سخت به‌دست آمده است.»

مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک ایران و چین: ، وی با اشاره به موضع پکن تأکید کرد: «بازگشت تحریم‌های شورای امنیت صرفاً مربوط به حوزه‌های هسته‌ای و موشکی است و تأثیری بر روابط اقتصادی ایران و چین نخواهد داشت. سفیر چین در تهران هم با صراحت اعلام کرد این تحریم‌ها مانعی برای روابط دوجانبه اقتصادی تهران و پکن ایجاد نمی‌کند.»

مجید شاکری، کارشناس اقتصادی: این اقتصاددان، در تحلیل خود گفت: «محدودیت تراکنش‌های بانکی یا فروش نفت در اسنپ‌بک پیش‌بینی نشده است. آثار امنیتی و نظامی این مکانیسم بیش از آثار اقتصادی آن است. اثر اصلی آن ایجاد فضای نه جنگ نه صلح است. راهکار ما باید افزایش تجارت مستقیم با چین، کاهش وابستگی به امارات و توسعه صادرات به روسیه باشد.»

حسن حسن خانی، کارشناس اقتصادی: در همین زمینه، حسن حسن‌خانی کارشناس ارزی، معتقد است: «مکانیسم ماشه امروز چکانده نشده، بلکه از همان ابتدای اجرای برجام فعال بود. آمریکا با استفاده از ابزارهای حقوقی و فشارهای سیاسی عملاً مانع سرمایه‌گذاری در ایران می‌شد، حتی زمانی که منع قانونی وجود نداشت.»

حسین صمصامی، اقتصاددان و عضو کمیسیون اقتصادی مجلس: وی نیز می‌گوید: «تحریم‌های بازگشتی شورای امنیت بیشتر حوزه‌های هسته‌ای و موشکی را شامل می‌شود و اثر مستقیمی بر فروش نفت و مبادلات بانکی ندارد؛ البته می‌تواند تحریم‌های آمریکا را تقویت کند و کشورهای طرف معامله ایران را تحت فشار بیشتری قرار دهد. مهم‌ترین اثر این مکانیزم، افزایش انتظارات تورمی و جو روانی در اقتصاد ایران است.»

خسروانی، نایب رئیس اتحادیه فروشندگان خودرو: در همین حال، فعالان صنفی هم نظر مشابهی دارند. نایب رئیس اتحادیه فروشندگان خودرو در واکنش به نگرانی‌های بازار خودرو تأکید کرده است: جو‌سازی اخیر رسانه‌ها برای توجیه افزایش قیمت است. شرایط برای خودروسازان خارجی تغییر چندانی نکرده و تنها عامل اثرگذار واقعی، نوسانات نرخ ارز در بازار رسمی است.

عبدالله مهاجر دارابی، عضو هیئت رییسه اتاق بازرگانی ایران: با وفاق و تکیه بر توان بخش خصوصی می‌توانیم آثار اسنپ بک را خنثی کنیم اما اگر در مدیریت آثار آن اشتباه کنیم، شرایط بد هم می‌تواند برایمان اتفاق بیفتد.

ابوالفضل روغنی، رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران:  با وجود بخش خصوصی توانمند، اقتصاد ایران با تحریم و فشارهای غیراصولی به زانو درنمی‌آید. تحریم داخلی بیشتر از تحریم‌های خارجی ما را اذیت می‌کند.

مهدی رباطی، مدیر ارشد و کارشناس بازار سرمایه: از دید مهدی رباطی کارشناس بازار سرمایه، اقتصاد ایران عملاً تفاوتی قبل و بعد از ماشه نخواهد داشت: «بیش از 90 درصد مراودات ایران با چین است و این روابط ادامه خواهد داشت. بنابراین اتفاق بدتری نسبت به گذشته رخ نخواهد داد.»

حسین راغفر، اقتصاددان: در نهایت، دکتر حسین راغفر اقتصاددان نیز ضمن هشدار نسبت به پیامدهای سیاسی و اجتماعی این اقدام گفت: «بزرگ‌ترین تهدید امروز کشور مکانیسم ماشه نیست، بلکه فقر است. مقابله با تحریم‌ها تنها از مسیر توجه به ظرفیت‌های تولید داخلی ممکن است.

یحیی آل اسحاق، وزیر اسبق بازرگانی و رئیس اتاق مشترک ایران و عراق: در حوزه اقتصاد ممکن است این مسئله به ایران ضربه بزند یا فضای ایجاد شده باعث ایجاد هراس و نگرانی در کشورها شود که به تبع آن، مشکلاتی برای ایران ایجاد کند. در حال حاضر، به جز بند مربوط به کشتی‌رانی، در حوزه اقتصاد اثر مستقیم نداشته بلکه بیشتر آثار روانی، اجتماعی و جمعی دارد.

محمد طاهر رحیمی، کارشناس اقتصادی: مکانیسم ماشه قرار است تحریم‌هایی را بازگرداند که اقتصاد ایران پیش‌تر از آن عبور کرده بود. فشار اصلی اقتصاد ایران ناشی از تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا است و تحریم‌های بازگشتی شورای امنیت تاثیر چندانی ندارد. مهم‌ترین تاثیر مکانیسم ماشه در متغیرهای انتظاری است؛ فضایی که نگرانی و پیش‌بینی دلارهای نجومی را در جامعه تقویت می‌کند.

احمدرضا فرشچیان، رئیس کمیسیون مدیریت واردات اتاق بازرگانی: 40 سال است که تحریم هستیم و مسیر خودمان را رفته‌ایم، انتظار ما از دولت این است که در واکنش به مکانیسم ماشه تسهیلگری کند و دست از برخوردهای سختگیرانه بردارد.

هادی خانی، معاون وزیر اقتصاد: عادی سازی پرونده ایران با FATF و رفع محدودیت‌های این نهاد از تمام اتباع ایرانی، مانعی برای فروش نفت در شرایط مکانیسم ماشه نیست بلکه فرصت‌های مدیریت تحریم‌ها را بیشتر می‌کند.

افشین کلاهی، رئیس کمیسیون کسب‌وکار‌های دانش بنیان اتاق بازرگانی ایران:  تاثیر عملی مکانیسم ماشه بر اقتصاد کشور غیرقابل انکار است، اما بعد روانی این مکانیسم بیشتر حائز اهمیت است.  باید سعی کنیم از به شبکه‌سازی در خارج از کشور بپردازیم و از شرکت‌های ایرانی که خارج از کشور مشغول فعالیت هستند، کمک بگیریم. اگر اخباری که منتشر می‌شود پس از رخداد واقعی به اندازه‌ای که مردم و بازار فکر می‌کردند، اثرگذار نباشد، مکانیسم بازار به شکل واقعی خود برمی‌گردد و نیاز به دخالت خاصی از سوی نهاد یا سازمانی نیز ندارد. افزایش قیمت‌ها به دلیل برخی جنبه‌های روانی در بازار ایجاد شده که موقتی خواهد بود؛ به طور کلی فشار‌های روانی ناشی از اخبار موقتی است و بازار به واقعیت خود باز خواهد گشت.

دیاکو حسینی، معاون بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران: چین و روسیه در جلسه شورای امنیت به صراحت گفتند مکانیسم ماشه را اجرا نخواهند کرد. همچنین  با ورود چین و روسیه به نفع ایران، تحریم‌ها بی‌اثر و ناقص خواهد شد.

محمد کشاورززاده، سفیر اسبق ایران در چین: چینی‌ها به طور رسمی اعلام کرده‌اند که اسنپ‌بک را قبول ندارند و اجرا نمی‌کنند. رئیس‌جمهور چین به وضوح گفته فارغ از تحولات بین‌المللی، روابطمان با ایران را ادامه خواهیم داد.

حمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فراورده‌های نفتی: مکانیسم ماشه ربطی به زندگی مردم معمولی ندارد، در قطعنامه‌های سازمان ملل هیچ اشاره‌ای به موضوعات اقتصادی و فروش نفت ایران نشده است.  قطعنامه‌های سازمان ملل فقط حول موضوعات موشکی و هسته‌ای نوشته شده است. خیال مردم راحت باشد، با اجرای مکانیسم ماشه نه فروش نفت ما کم می‌‌شود و نه تجارت ما مختل خواهد شد.

سعید اشتیاقی، فعال اقتصادی و عضو اتاق بازرگانی مشترک ایران و چین: مطمئن باشید تحریم‌های اسنپ بک نمی‌تواند برای ایران اذیت کننده باشد/ تاثیر مکانیسم ماشه بیشتر روانی بوده و در واقعیت تاثیر چندانی بر اقتصاد ایران ندارد.

منصور پوریان، رئیس شورای تأمین دام کشور: عمده صادرات و شبکه‌های تجاری ما با عراق و افغانستان و کشورهای عربی است که توسط تجار به‌صورت سنتی انجام می‌شود، مکانیسم ماشه ابدا نمی‌تواند جلوی چنین فرایندی را بگیرد. تجار عرب، عراقی و افغانستانی خودشان به ایران می‌آیند، محصولات را می‌‌خرند و می‌برند، مکانیسم ماشه چطور می‌خواهد جلوی چنین صادراتی را بگیرد؟!