واریزی جدید دولت برای مردم/ چه کسانی مشمول می شوند؟

بازگشت دوباره کالابرگ

طرح کالابرگ نخستین‌بار در دی‌ماه ۱۴۰۱ با هدف حمایت از اقشار کم‌درآمد آغاز شد. در فازهای ابتدایی، خانوارهای یارانه‌بگیر می‌توانستند سبدی از کالاهای اساسی را با استفاده از یارانه نقدی خریداری کنند. در ادامه، با توجه به افزایش نرخ تورم و کاهش شدید قدرت خرید، دولت مدل طرح را تغییر داد و یارانه تشویقی نیز به مشمولان اختصاص یافت. در بهمن‌ماه ۱۴۰۲ نسخه بازطراحی‌شده این سیاست با عنوان «فجرانه» کلید خورد. اگرچه این طرح در مقاطعی توانست مشارکت خانوارها را افزایش دهد، اما به‌دلیل هزینه‌های بالا و چالش تامین مالی در اردیبهشت۱۴۰۳ متوقف شد.

وقفه‌ای ۱۰ماهه در اجرای این طرح تا اسفند ۱۴۰۳ ادامه یافت تا اینکه بار دیگر با استفاده از منابع صندوق توسعه ملی احیا شد. بر اساس آمارها، تاکنون ۴ مرحله کالابرگ اجرایی شده و به گفته مسوولان، در هفته آینده مرحله پنجم کالابرگ نیز عملیاتی خواهد شد. بر اساس اطلاعات منتشرشده، در این مرحله که احتمالا انتهای پاییز عملیاتی می‌شود، برای هر نفر در دهک‌های اول تا سوم، مبلغ ۵۰۰هزار تومان و برای افراد در دهک‌های چهارم تا هفتم، مبلغ ۳۵۰هزار تومان اعتبار خرید کالاهای اساسی در نظر گرفته شده است. این اعتبار به کارت‌های یارانه سرپرستان خانوار واریز خواهد شد و امکان خرید کالاهای مشخص‌شده از فروشگاه‌های طرف قرارداد وجود دارد.

بررسی هزینه‌های خانوار نشان می‌دهد که حتی دهک‌های پنجم و ششم نیز بخش بزرگی از درآمد خود را صرف خوراکی‌ها می‌کنند. به همین دلیل، علاوه بر دهک‌های پایین درآمدی، به‌ویژه مددجویان کمیته امداد و بهزیستی به دهک‌های متوسط یعنی ۴ تا ۷ نیز این طرح تعلق می‌گیرد. زیرا کاهش قدرت خرید تنها محدود به فقرا نمانده و طبقه متوسط نیز به‌شدت تحت فشار قرار گرفته است. با جهش‌های تورمی اخیر، مصرف کالاهای پروتئینی، لبنیات و حبوبات در میان این گروه‌ها کاهش یافته است. ادامه این روند می‌تواند به سوءتغذیه و تبعات بلندمدت برای سلامت عمومی منجر شود. از همین‌رو، کارشناسان بر ضرورت پوشش دهک‌های میانی تاکید داشتند و دولت نیز سرانجام این توصیه را در دستور کار قرار داد.

چالش بزرگ؛ منابع مالی

بررسی‌ها نشان می‌دهد اجرای این طرح هزینه‌ای هنگفت بر بودجه عمومی تحمیل می‌کند. به‌عنوان نمونه، تنها برای دهک‌های اول تا سوم در هر مرحله حدود ۱۴ هزار‌میلیارد تومان اعتبار نیاز است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که هزینه‌های این طرح برای دهک‌های چهارم تا هفتم، چند برابر خواهد شد. مرحله اول با برداشت حدود یک‌میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی تامین مالی شد. در مراحل بعدی نیز سازمان برنامه و بودجه منابعی معادل ده‌ها هزار‌میلیارد تومان تخصیص داد؛ اما استمرار چنین روندی بدون پشتوانه پایدار، پرسش‌برانگیز است.

کارشناسان اقتصادی معتقدند تداوم طرح بدون تعریف منبع مشخص می‌تواند هم اجرای منظم را مختل کند و هم به کسری بودجه و تورم دامن بزند. با وجود همه چالش‌ها، اهمیت استمرار این سیاست حمایتی انکارناپذیر است. شرایط اقتصادی پس از جنگ دوازده‌روزه اخیر، فشار بیشتری بر خانوارها وارد کرده است. بسیاری از مشاغل کوچک آسیب دیده و بخشی از نیروی کار کاهش دستمزد یا تعدیل را تجربه کرده‌اند. در چنین فضایی، حذف یا وقفه در اجرای طرح می‌تواند فشار روانی و اقتصادی مضاعفی به اقشار متوسط و ضعیف وارد کند. از سوی دیگر، تجربه سال گذشته نشان داد که توقف طرح باعث بی‌اعتمادی عمومی و کاهش اثرگذاری سیاست‌های حمایتی می‌شود. بنابراین، حتی اگر منابع محدود باشد، دولت ناگزیر است سازوکاری برای استمرار منظم آن طراحی کند.

آسیب‌پذیری ۹ دهک درآمدی

تحلیل داده‌های هزینه خانوار نشان می‌دهد که تقریبا همه دهک‌ها، به جز بخش کوچکی از دهک دهم، از شوک‌های اقتصادی آسیب می‌بینند. دهک‌های پایین بخش عمده درآمدشان را صرف خوراکی می‌کنند و دهک‌های میانی نیز دیگر توان مدیریت نوسانات شدید را ندارند. تنها دهک دهم است که بخشی از هزینه‌های خود را در حوزه‌های غیرضروری متمرکز کرده و کمتر تحت‌تاثیر گرانی مواد غذایی قرار می‌گیرد. این شرایط نشان می‌دهد که اجرای سیاست‌هایی مانند کالابرگ نه تنها برای دهک‌های فقیر، بلکه برای حفظ ثبات معیشتی طبقه متوسط نیز ضروری است.

اگر این گروه‌ها حمایت نشوند، خطر سقوط آنها به زیر خط فقر وجود دارد که پیامدهای اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای در پی خواهد داشت. اگرچه دولت در سال‌های اخیر تلاش کرده با یارانه‌ها و کمک‌های مستقیم از خانوارها حمایت کند، اما تجربه نشان داده که این سیاست‌ها نتوانسته‌اند به‌طور کامل مانع گسترش نابرابری شوند. دهک‌های پایین همچنان بخش زیادی از درآمد خود را صرف نیازهای اولیه می‌کنند و امکان پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری ندارند.

دنیای اقتصاد