قانون توقیف اموال برای چک برگشتی

امروزه چک صیادی در دنیای کسب و کار و معاملات مالی نقش حیاتی دارد. اما آن روی این سکه‌ی پر رونق، چک برگشتی است.

 

به گزارش بانک اول چک برگشتی یعنی چک رد و بدل شده‌ در یک معامله که بدون تامین بودجه از طرف صادر کننده آن در زمان موعد چک به بانک رفته و برگشت می‌خورد. در اینجا دولت برای حمایت از دارنده‌ی چک قوانینی را تدوین کرده است که یکی از آنها قانون توقیف اموال برای چک برگشتی است. سوالات مهمی که در این حوزه وجود دارد این است که چگونه می‌توان از توقیف اموال برای چک برگشتی جلوگیری نمود؟ چه اموالی قابل توقیف هستند؟ مدت زمان توقیف اموال چقدر خواهد بود و… . در این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع و تحلیلی، شما را با صفر تا صد فرآیند توقیف اموال برای چک برگشتی در نظام حقوقی و ثبتی ایران آشنا خواهد کرد.

قانون توقیف اموال برای چک برگشتی

در صورتی که فرد به عنوان دارنده‌ی چک، در زمان موعد سررسید آن به بانک مراجعه کند و با عدم موجودی کافی برای پراخت چک مواجه شود این امکان را دارد که علیه صادر کننده‌ی چک اقامه دادرسی کرده و از او شکایت کند. فرد با گرفتن گواهی عدم پرداخت چک از بانک صادر کننده می‌تواند به مراجع قانوی ذی‌صلاح مراجعه کند.

دارنده‌ی چک جهت تنظیم واخواست (اعتراض دارنده چک یا سفته به عدم پرداخت وجه آن در تاریخ سررسید) و با استناد به گواهی عدم پرداخت که از بانک صادر کننده چک گرفته باید شکایت برای چک برگشتی و وصول مطالبات را با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، از طریق مراجع ذی‌صلاح از جمله دادگاه حقوقی و یا شورای حل اختلاف ثبت کند. پس از آن با موافقت مراجع قضایی، نسبت به توقیف اموال فرد صادر کننده چک بلامحل افدام نماید.

دارنده چک می‌تواند از طریق یکی از راه‌های زیر اقدام به مطالبه وجه چک برگشتی کند:

1. شکایت از طریق مراجع کیفری
2. شکایت از طریق مراجع ثبتی
3. شکایت از طریق مراجه حقوقی

شیوه‌های توقیف اموال صادر کننده برای چک برگشتی

همانطور که گفته شد در قانون سه روش برای دارنده چک در نظر گرفته شده تا به وسیله آن از حق خود دفاع کند و مطالبات خود را وصول کند:

توقیف اموال چک برگشتی از طریق ثبت

اگر دارنده چک از طریق ثبت اقدام به شکایت کند، با در دست داشتن اصل چک و گواهی عدم پرداخت، به اداره اجرای ثبت محل مراجعه و درخواست صدور “اجراییه ثبتی” نماید. برای چک اجراییه صادر شده و به صادر کننده ابلاغ می‌شود که طی ده روز نسبت به تامین وجه چک، ارائه راهکاری برای پرداخت یا ارائه لیست اموال، اقدامات لازم را انجام دهد. در این مرحله اموال صادرکننده مورد بررسی اداره ثبت قرار می‌گیرد و آن‌هایی که در دسته مستثنیات دین قرار دارند را از لیست خارج کرده و باقی آن ها را برای وصول طلب صادرکننده توقیف می‌کند. اگر صادرکننده چک طی مهلت ده روزه خود هیچ اقدامی برای تامین مبلغ انجام ندهد، بنا به درخواست شاکی اموال او توقیف خواهد شد.

دقت داشته باشید توقیف اموال برای چک برگشتی از طریق ثبت فقط برای چک‌ بانک‌ها قابلیت اجرا دارد و برای چک موسسات اعتباری و قرض‌الحسنه قابل اجرا نیست. همچنین اگر گواهی عدم پرداخت به دلیل عدم مطابقت امضاء صادرکننده چک با امضاء مندرج در چک صادر شده باشد، از طریق ثبت قابلیت مطالبه ندارد.

توقیف اموال چک برگشتی از راه شکایت کیفری

با تصویب قانون جدید چک (به ویژه اصلاحات سال ۱۳۹۷)، جنبه کیفری چک برگشتی به شدت محدود شده است. عملاً چک‌هایی که از طریق سامانه صیاد صادر و ثبت می‌شوند، قابلیت شکایت کیفری ندارند.

چه چک‌هایی قابلیت شکایت کیفری دارند؟

تنها در صورتی که چک بلامحل باشد، وعده‌دار نباشد، بابت تضمین یا امانت صادر نشده باشد، سفید امضا نباشد یعنی چک تاریخ و امضا و مبلغ داشته باشد، تاریخ روز باشد و ظرف شش ماه از تاریخ صدور، برگشت خورده و ظرف شش ماه از تاریخ برگشت، شکایت کیفری شده باشد و به شخص ثالثی منتقل نشده باشد، امکان پیگیری کیفری وجود دارد.

با الزامی شدن ثبت چک‌ها در سامانه صیاد و امکان مسدود شدن حساب‌های صادرکننده چک برگشتی به صورت خودکار، عملاً کاربرد مسیر کیفری بسیار کاهش یافته است. تمرکز قانون‌گذار بر تقویت ابزارهای حقوقی و ثبتی است.

مراحل شکایت کیفری برای توقیف اموال چک برگشتی

برای ثبت شکایت کیفری و گرفتن اجراییه باید ابتدا در سامانه ثنا ثبت نام کرده و از دفاتر الکترونیک قضایی نوبت دریافت کرد. بعد از آن دارنده چک با همراه داشتن مدارک هویتی خود دال بر اثبات ادعایش با مراجعه به این دفاتر، شکایت خود را ثبت کند. بعد از ثبت شکایت باید از طریق پروفایل کاربری ساخته شده در سامانه ثنا پرونده و ابلاغیه‌ها را پیگیری کند.

باید توجه داشت که در صورت شکایت از صادرکننده چک برگشتی، دادگاه فقط برای به جرم صدور چک بلامحل رسیدگی می‌کند و برای وصول مبلغ چک باید یک شکایت جداگانه ثبت شود. در این صورت باید فرم دادخواست مطالبه طلب را دریافت و به دفتر دادگاه حقوقی تحویل داده شود. پس از بررسی دادگاه، در صورت احراز طلب، برای پرداخت آن حکم صادر خواهد شد.

توقیف اموال چک برگشتی از طریق شکایت حقوقی

چک‌هایی که قابلیت پیگیری کیفری ندارند مثل اینکه سفید امضا، مدت دار و بدون تاریخ باشند یا برای ضمانت صادر شده باشند، باید از طریق شکایت حقوقی پیگیری شوند. این شیوه برای چک‌های قدیم و جدید قابل اجراست.

مراحل شکایت حقوقی برای توقیف اموال چک برگشتی

ابتدا با ارائه مدارکی شامل کپی چک، گواهی عدم پرداخت و توضیحات مربوط به مسئله باید درخواست خود را در دادگاه عمومی ثبت کرد. قاضی پس از بررسی مدارک ارائه شده|، در صورت صحت آن حکم به توقیف اموال صادرکننده چک خواهد داد. سپس طبق قانون کلیه اموال منقول و غیر منقول فرد توقیف شده در مزایده قرار داده می‌شود.

چه اموالی قابل توقیف هستند؟

طبق ماده ۶۲ قانون اجرای احکام مدنی اموال منقولی که خارج از محل سکونت یا محل کار محکوم‌علیه باشد در صورتی توقیف می‌شود که دلائل و قرائن کافی بر احراز مالکیت او در دست باشد. اگر ثابت شود که مالی در این محل وجود دارد که متعلق به شخصی به جز محکوم‌ علیه است، امکان توقیف آن مال وجود نخواهد داشت و جز مستثنیات دین در چک برگشتی خواهد بود.

مستثنیات دین در چک برگشتی

همه‌ی اموال فرد صادرکننده چک قابل توقیف نمی‌باشند و در اصطلاح جزء مستثنیات دین قرار می‌گیرند. این اموال شامل:

1. مسکن موردنیاز فرد و خانواده او (افرادی که تحت تکفل او هستند)
2. وسایل کار و شغل فرد مثل وسایل کار کشاورزان و افراد تحت تکفل او
3. مایحتاج یک ماهه او و افرادی که به آنها نفقه می‌دهد.
4. کتاب‌ها و وسایل علمی و تحقیقاتی افراد اهل علم و پژوهش که متناسب با شان آن‌ها است.
5. تلفن موردنیاز فرد
6. مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می‌شود. مشروط به اینکه پرداخت اجاره‌بها برای بدهی، باعث بشود در سختی زندگی کند و یا مبلغ اجاره بیشتر از شان فرد نباشد. به این معنی که خانه لوکس و گران نباشد.

نکته: طبق قانون جدید نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، خودرو جزء مستثنیات دین نبوده و توقیف آن برای وصول طلب امکان‌پذیر است.

مستثنیات دین در چک برگشتی فقط ناظر به اشخاص حقیقی است و برای اشخاص حقوقی و شرکت‌ها کاربردی ندارد.

هزینه توقیف اموال چک برگشتی

وقتی چکی برگشت می‌خورد و برای وصول آن اقدام می‌کنید، هزینه‌هایی وجود دارد که باید بپردازید. اصلی‌ترین هزینه، “نیم عشر دولتی” است که ۵ درصد مبلغ کل چک و خسارات آن است و معمولاً پس از وصول طلب از بدهکار دریافت می‌شود.

اگر از طریق دادگاه اقدام کنید هزینه دادرسی برای مبالغ زیر بیست میلیون تومان ۲.۵ درصد و برای مبالغ بیشتر از آن، ۳.۵ درصد از مبلغ کل بدهی یا ارزش آن است. هزینه‌های دیگری مانند حق‌الزحمه کارشناس برای ارزیابی اموال توقیف شده، هزینه‌های استعلام اموال (مثلاً از راهور برای خودرو یا اداره ثبت برای ملک) و در صورت لزوم، هزینه آگهی مزایده نیز وجود دارد.

دقت داشته باشید که همه‌ی این هزینه‌ها در نهایت از صادرکننده چک (محکوم علیه) قابل مطالبه هستند. اما قبل از به نتیجه رسیدن شکایت و پایان دادرسی فرد دارنده چک باید آن‌ها ر اپرداخت کند تا روند دادرسی پیش برود.

نمونه درخواست توقیف اموال چک برگشتی

برای توقیف اموال صادرکننده چک برگشتی، باید یک درخواست کتبی به مرجع قضایی یا ثبتی ارائه دهید. این درخواست بسته به اینکه از طریق دادگاه (اجراییه دادگاه) اقدام کرده‌اید یا از طریق اداره ثبت (اجراییه ثبتی)، کمی متفاوت خواهد بود.

در ادامه دو نمونه از درخواست توقیف اموال برای چک برگشتی را مشاهده می‌کنید:

نمونه ۱: درخواست توقیف اموال از طریق اجرای احکام دادگستری (بعد از صدور حکم قطعی)

بسمه تعالی

ریاست محترم اجرای احکام مدنی شعبه [شماره شعبه] دادگستری [نام شهرستان/استان]

با سلام و احترام،

موضوع: درخواست توقیف اموال محکوم‌علیه

احتراماً، به استحضار می‌رساند:

اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان/دارنده چک]، به شماره ملی [شماره ملی خواهان]، در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده در دادگاه] و شماره بایگانی [شماره بایگانی پرونده]، به موجب دادنامه قطعی شماره [شماره دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه صادرکننده حکم] دادگاه [نام دادگاه، مثلاً عمومی حقوقی/تجدیدنظر]، علیه آقای/خانم [نام و نام خانوادگی محکوم‌علیه/صادرکننده چک]، به شماره ملی [شماره ملی محکوم‌علیه]، به مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال (معادل [مبلغ چک به حروف] ریال) به علاوه خسارات قانونی (شامل هزینه دادرسی، خسارت تأخیر تأدیه و حق‌الوکاله وکیل در صورت وجود) محکومیت حاصل نموده‌ام.

نظر به اینکه تاکنون محکوم‌علیه از پرداخت محکوم‌به استنکاف نموده و علیرغم ابلاغ اجراییه، دین خود را نپرداخته است، و جهت استیفای حقوق قانونی خود، تقاضای توقیف اموال و دارایی‌های ذیل‌الذکر محکوم‌علیه را از آن اجرای محترم دارم:

1. حساب‌های بانکی: کلیه حساب‌های بانکی اعم از جاری، پس‌انداز، کوتاه‌مدت و بلندمدت در تمامی بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری سراسر کشور.
2. اموال منقول:
   • خودرو: [نوع خودرو، مدل، رنگ، شماره پلاک، مثلاً: سواری پژو ۲۰۶، مدل ۱۳۹۵، سفید، پلاک ایران ۰۰ – ۱۲۳ ب ۴۵]
   • [ذکر سایر اموال منقول در صورت اطلاع، مانند: سهام شرکت‌ها، اوراق مشارکت و…]
3. اموال غیرمنقول:
   • ملک: [آدرس دقیق ملک، پلاک ثبتی در صورت اطلاع، مثلاً: یک دستگاه آپارتمان واقع در خیابان سعدی، کوچه نهم، پلاک ۱۲۳، طبقه ۲، واحد ۳]
   • [ذکر سایر اموال غیرمنقول در صورت اطلاع، مانند: زمین، باغ و…]
4. مطالبات از اشخاص ثالث: [در صورت اطلاع از اینکه محکوم‌علیه از شخص یا نهادی طلب دارد، مثلاً: مبلغی که از شرکت X طلبکار است]
5. حقوق و مزایای استخدامی: (در صورت کارمند بودن محکوم‌علیه، تقاضای کسر یک‌چهارم یا یک‌سوم از حقوق و مزایا)

لذا از آن مقام محترم تقاضا دارم، دستورات لازم جهت شناسایی، استعلام و توقیف اموال و دارایی‌های فوق‌الذکر محکوم‌علیه را صادر فرمایید.

با تشکر و احترام فراوان،

نام و نام خانوادگی خواهان (دارنده چک)

امضاء تاریخ: [روز/ماه/سال]

شماره تماس: [شماره تلفن]

نمونه دو: درخواست توقیف اموال از طریق اجرای ثبت اسناد و املاک (بعد از صدور اجراییه ثبتی)

بسمه تعالی

ریاست محترم اداره اجرای ثبت اسناد و املاک [نام شهرستان/استان]

با سلام و احترام،

موضوع: درخواست توقیف اموال بدهکار

احتراماً، به استحضار می‌رساند:

اینجانب [نام و نام خانوادگی متقاضی/دارنده چک]، به شماره ملی [شماره ملی متقاضی] و آدرس [آدرس کامل]، دارنده یک فقره چک برگشتی به شماره [شماره چک] عهده بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] به تاریخ [تاریخ صدور چک] و به مبلغ [مبلغ چک به عدد] ریال (معادل [مبلغ چک به حروف] ریال) صادره از سوی آقای/خانم [نام و نام خانوادگی صادرکننده چک]، به شماره ملی [شماره ملی صادرکننده چک]، که منجر به صدور اجراییه ثبتی شماره [شماره اجراییه] در این اداره گردیده است.

نظر به اینکه بدهکار (صادرکننده چک) علیرغم صدور اجراییه و انقضای مهلت قانونی، نسبت به پرداخت دین خود اقدام ننموده است، تقاضای توقیف اموال و دارایی‌های ذیل‌الذکر بدهکار را جهت استیفای طلب و خسارات قانونی آن، از آن اداره محترم دارم:

1. حساب‌های بانکی: کلیه حساب‌های بانکی اعم از جاری، پس‌انداز، کوتاه‌مدت و بلندمدت در تمامی بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری سراسر کشور.
2. اموال منقول:
   • خودرو: [نوع خودرو، مدل، رنگ، شماره پلاک، مثلاً: سواری سمند، مدل ۱۳۹۰، نقره‌ای، پلاک ایران ۰۰ – ۶۷۸ ب ۹۰]
   • [ذکر سایر اموال منقول در صورت اطلاع، مانند: سهام شرکت‌ها، اوراق مشارکت و…]
3. اموال غیرمنقول:
   • ملک: [آدرس دقیق ملک، پلاک ثبتی در صورت اطلاع، مثلاً: یک قطعه زمین به مساحت ۲۰۰ متر مربع واقع در [نام شهر/روستا]، [نام خیابان/کوچه]، پلاک [شماره پلاک]]
   • [ذکر سایر اموال غیرمنقول در صورت اطلاع، مانند: آپارتمان، مغازه و…]
4. مطالبات از اشخاص ثالث: [در صورت اطلاع از اینکه بدهکار از شخص یا نهادی طلب دارد، مثلاً: مبلغی که از آقای/خانم (نام و نام خانوادگی) طلبکار است]

لذا از آن مقام محترم تقاضا دارم، دستورات لازم جهت شناسایی، استعلام و توقیف اموال و دارایی‌های فوق‌الذکر بدهکار را صادر فرمایید.

با تشکر و احترام فراوان،

نام و نام خانوادگی متقاضی (دارنده چک)

امضاء تاریخ: [روز/ماه/سال]

شماره تماس: [شماره تلفن]

فرار از دین چک برگشتی

“فرار از دین” به عملی گفته می‌شود که فرد بدهکار (مدیون) با هدف عدم پرداخت بدهی خود، اموال و دارایی‌هایش را به دیگری منتقل کند به نحوی که برای پرداخت بدهی‌اش مالی باقی نماند. این عمل در قانون ایران جرم تلقی شده و دارای مجازات است.

شرایط تحقق جرم فرار از دین

برای اینکه عمل انتقال مال به قصد فرار از دین در چک برگشتی محسوب شود، شرایط زیر باید وجود داشته باشد:

• وجود دین مسلم: باید یک بدهی قطعی و قابل مطالبه وجود داشته باشد. در مورد چک برگشتی، با برگشت خوردن چک و عدم پرداخت آن، دین مسلم می‌شود.
• انتقال مال توسط مدیون: مدیون باید مالی از اموال خود را به دیگری منتقل کرده باشد.
• قصد فرار از دین: مدیون باید نیت و قصد پنهان کردن یا خارج کردن اموال از دسترس طلبکار را داشته باشد. این قصد معمولاً از اوضاع و احوال و زمان انتقال مال قابل استنباط است.
• اثر ضرری معامله: انتقال مال باید به گونه‌ای باشد که اموالی برای پرداخت دین باقی نماند یا اموال باقی‌مانده کفاف دین را ندهد.
• علم انتقال گیرنده (در برخی موارد): اگر کسی که مال به او منتقل می‌شود، از قصد مدیون برای فرار از دین اطلاع داشته باشد، در حکم شریک جرم است.

فرار از دین چک برگشتی چه حکمی دارد؟

اگر برای قانون، این واقعیت احراز شود که فرد برای فرار از دین خود اقدام به فروش دارایی خود کرده یا به دیگری منتقل کرده است، این عمل او جرم انگاشته می‌شود. بر اساس ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب سال ۱۳۹۴، مجازات جرم معامله به قصد فرار از دین به شرح زیر است:

• حبس تعزیری یا جزای نقدی درجه شش یا جزای نقدی معادل نصف محکوم‌به یا هر دو مجازات.
  • حبس تعزیری درجه شش: حبس بیش از شش ماه تا دو سال.
  • جزای نقدی درجه شش: جزای نقدی بیش از شصت میلیون (۶۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال تا دویست و چهل میلیون (۲۴۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال. (توجه: این مبالغ بر اساس نرخ‌های سال ۱۴۰۲ است و ممکن است با توجه به نرخ تورم در سال‌های آتی تعدیل شوند).
• ابطال معامله: علاوه بر مجازات‌های فوق، معاملاتی که به قصد فرار از دین انجام شده‌اند، قابل ابطال هستند. یعنی دادگاه می‌تواند حکم به بی‌اعتباری آن معامله صادر کند و مال را مجدداً به ملکیت بدهکار برگرداند تا طلب از آن پرداخت شود.

ارتباط ثبت چک صیادی با توقیف اموال

یکی از بزرگترین مزایای چک‌های صیادی ثبت‌شده در سامانه بانک مرکزی، سرعت بالای آن‌ها در فرآیند توقیف اموال است. بر خلاف گذشته که برای توقیف اموال نیاز به طی کردن مراحل طولانی دادگاه و صدور حکم قطعی بود، حالا:

• حکم لازم‌الاجرا: چک‌های صیادی که به درستی در سامانه ثبت و تأیید شده‌اند، حکم اسناد لازم‌الاجرا را دارند. این یعنی نیاز به طرح دعوای حقوقی طولانی در دادگاه برای اثبات دین نیست.
• اقدام از طریق اجرای ثبت: پس از برگشت خوردن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت، می‌توانید مستقیماً به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه ثبتی دهید.
• سرعت در توقیف: با اجراییه ثبتی، شما می‌توانید به سرعت برای توقیف اموال منقول و غیرمنقول صادرکننده چک (مانند خودرو، ملک، حساب‌های بانکی) اقدام کنید. این روش معمولاً کم‌هزینه‌تر و زمان‌بر کمتر است.

در نهایت

توقیف اموال در چک برگشتی یکی از قوانینی است که دولت برای حمایت از فرد دارنده چک تدوین کرده است. توقیف اموال و شکایت از فرد صادرکننده چک، شیوه‌های متفاوتی دارد به طور کامل در این مقاله توضیح داده شده است 

سوالات متداول