دارایی‌های مشمول قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی
چه دارایی‌هایی مشمول قانون مالیات بر سوداگری می‌شوند؟ + نحوه محاسبه مالیات
اگر فردی یک واحد آپارتمان (غیرمصرفی) را در سال ۱۴۰۴ به قیمت 5 میلیارد تومان بخرد و در سال ۱۴۰۶ به 10 میلیارد تومان بفروشد، سود ۵ میلیارد تومانی مشمول مالیات می‌شود، نه کل ارزش ملک
مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی، که در ادبیات اقتصادی به عنوان مالیات بر عایدی سرمایه شناخته می‌شود، نوعی مالیات بر درآمد است که بر سود حاصل از فروش دارایی‌های سرمایه‌ای اعمال می‌گردد. برخلاف مالیات بر ثروت (که بر مالکیت سالانه دارایی وضع می‌شود و در ایران اجرا نمی‌شود)، این مالیات تنها در زمان فروش دارایی و بر اساس تفاوت قیمت خرید و فروش محاسبه می‌شود. فرمول ساده آن این است:
برای مثال،. این قانون با هدف مقابله با سوداگری – یعنی خرید و فروش کوتاه‌مدت برای کسب سود از نوسانات قیمت – وضع شده است. سوداگری تقاضای کاذب ایجاد می‌کند، حباب قیمتی می‌سازد و سرمایه‌ها را از بخش تولید دور می‌کند. آمارها نشان می‌دهد که بین سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۹۴، قیمت مسکن در تهران ۸۸ برابر و زمین ۱۲۸ برابر شده، در حالی که تورم عمومی تنها ۶۷ برابر بود. همچنین، ۷۷ درصد تقاضای مسکن در دهه ۱۳۸۵-۱۳۹۵ غیرمصرفی بوده است.
تفاوت مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی (عایدی سرمایه) با سایر انواع مالیات
قانون مالیات بر سوداگری و سفته‌بازی (یا مالیات بر عایدی سرمایه – CGT) با هدف کاهش سوداگری و هدایت سرمایه به تولید، تفاوت‌های کلیدی با سایر مالیات‌ها دارد. در ادامه، این تفاوت‌ها با مالیات بر ثروت، درآمد جاری، ارزش افزوده و درآمد اتفاقی بررسی می‌شود.
۱. تفاوت با مالیات بر ثروت
- مالیات بر ثروت: بر مالکیت دارایی‌ها (مانند املاک یا سهام) به صورت سالانه اعمال می‌شود، حتی اگر فروخته نشوند. در ایران اجرا نمی‌شود، اما در برخی کشورها، مالکان سالانه درصدی از ارزش دارایی (مثلاً ۱%) مالیات می‌دهند.
- مالیات بر عایدی سرمایه: تنها بر سود حاصل از فروش دارایی (تفاوت قیمت خرید و فروش) اعمال می‌شود. اگر دارایی فروخته نشود، مالیاتی ندارد.
۲. تفاوت با مالیات بر درآمد جاری
- درآمد جاری: شامل درآمدهای مستمر مانند اجاره ملک، سود سهام یا حقوق است که تحت قوانین خاص (مانند مالیات بر اجاره) مشمول مالیات می‌شوند.
- عایدی سرمایه: بر سود ناشی از افزایش قیمت دارایی (مثل فروش ملک یا سهام) تمرکز دارد.
۳. تفاوت با مالیات بر ارزش افزوده (VAT)
- مالیات بر ارزش افزوده VAT: بر ارزش افزوده در زنجیره تولید تا مصرف (نرخ ۹% در ایران) اعمال می‌شود و مصرف‌کننده نهایی آن را می‌پردازد.
- عایدی سرمایه: بر سود فروش دارایی تمرکز دارد، نه مصرف یا تولید.
۴. تفاوت با مالیات بر درآمد اتفاقی
- درآمد اتفاقی: بر درآمدهای غیرمستمر مانند جوایز یا هدایا (ماده ۱۱۹) اعمال می‌شود.
- عایدی سرمایه: محدود به سود فروش دارایی‌های مشخص (املاک، خودرو، طلا، ارز) است و انتقال بلاعوض (ارث، هبه) معاف است.
دارایی‌های مشمول قانون مالیات بر سوداگری و سفته بازی کدام است؟
مطابق ماده ۴۶ قانون مالیات‌های مستقیم (اصلاحی ۱۴۰۴)، چهار گروه اصلی دارایی مشمول هستند:
۱. املاک و مستغلات: شامل همه انواع املاک (مسکونی، تجاری، اداری، کشاورزی، زمین بایر) و حق واگذاری محل (سرقفلی). این بخش بیشترین تمرکز را دارد، زیرا بازار مسکن یکی از اصلی‌ترین محل‌های سوداگری است.
۲. خودروهای سواری: تنها خودروهای شخصی با پلاک انتظامی (نه تجاری، کشاورزی یا موتورسیکلت). بازار خودرو در سال‌های اخیر به شدت تحت تأثیر دلالی بوده است.
۳. طلا، جواهرات و فلزات گران‌بها: شمش، سکه (مانند بهار آزادی)، زیورآلات از طلا، نقره یا پلاتین. خرید و فروش این دارایی‌ها برای حفظ ارزش پول رایج است، اما سوداگری در آن‌ها مشمول می‌شود.