وصول یا برگشت چک‌ صیادی؛ جزئیاتی که باید بدانید

به گزارش بانک اول چک به عنوان یکی از ابزارهای معتبر و شناخته‌شده در مبادلات مالی، نقشی اساسی در تأمین نقدینگی و تسهیل معاملات دارد. با این حال، همه چک‌ها از نظر اعتبار و قابلیت پیگیری قانونی در یک سطح نیستند و تفاوت میان چک‌های حقوقی و کیفری، نه‌تنها در نحوه وصول، بلکه از نظر آثار حقوقی و قضایی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. 

اگر شما هم جزو افرادی هستید که برای دریافت وجه چک به بانک مراجعه کرده‌اید اما با پاسخ «نبود موجودی کافی در حساب صادرکننده» روبه‌رو شده‌اید، جای نگرانی نیست. هنوز راه‌هایی برای وصول بخشی از مبلغ چک و نیز مسیرهای قانونی برای پیگیری و برگشت زدن چک صیادی وجود دارد.

در این مقاله، هم با روش‌های بانکی و قانونی وصول چک‌های بلامحل آشنا می‌شوید و هم با تفاوت‌ها و شرایط پیگیری قضایی چک‌های حقوقی و کیفری آشنا خواهید شد.

اقدامات بانکی در صورت نبود موجودی حساب صادرکننده چک

در صورتی که به عنوان دارنده چک به بانک مراجعه کنید و بانک اعلام کند موجودی حساب صادرکننده برای پرداخت چک کافی نیست، باید سه مرحله را در همان بانک طی کنید.

بانک موظف است سایر حساب‌های شخص در تمام شعب خود را (شامل حساب‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز، سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت) بررسی کرده و در صورت وجود موجودی، آن را برای پرداخت وجه چک به دارنده پرداخت کند.

اگر موجودی کل حساب‌ها برای تسویه کافی نباشد، بانک باید بابت مابه‌التفاوت مبلغ چک و وجه پرداخت‌شده، گواهی عدم پرداخت صادر کند. این گواهی به‌صورت رسمی در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت می‌شود.

پس از ثبت گواهی عدم پرداخت، ظرف ۲۴ ساعت، سامانه بانک مرکزی به تمام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری اطلاع می‌دهد تا محدودیت‌های لازم را نسبت به صاحب حساب اعمال کنند.

محدودیت‌های صادرکننده چک برگشتی

در صورت ثبت گواهی عدم پرداخت در سامانه بانکی، صادرکننده چک مشمول محدودیت‌های زیر می‌شود:

• عدم امکان افتتاح حساب جدید یا دریافت کارت بانکی (شامل تعویض کارت منقضی یا صدور کارت المثنی).
• مسدودی تمام حساب‌ها و سپرده‌ها در کلیه بانک‌ها. در صورت عدم تأمین وجه در مهلت مقرر، بانک مرکزی مجاز است از سایر حساب‌های شخص برای پرداخت وجه چک استفاده کند.
• عدم امکان گشایش اعتبار اسنادی یا دریافت تسهیلات جدید.

نکته: برگشت چک به معنای محرومیت از تمام خدمات بانکی تا زمان رفع سوءاثر است.

رفع مسدودی حساب و رفع سوءاثر چک برگشتی

برای رفع مسدودی، صادرکننده باید مبلغ چک را به دارنده پرداخت کند. به طورکلی  7  راه برای رفع سوءاثر وجود دارد:

• تأمین موجودی چک برگشتی و وصول آن توسط ذینفع چک
• واریز مبلغ چک به سپرده قرض‌الحسنه جاری و مسدود کردن آن به مدت یکسال
• انقضای مدت نگهداری سوابق چک‌های برگشتی در سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی (3 سال)
• ارائه لاشه چک برگشتی به منظور وصول یا ابطال توسط خودتان
• ارائه رضایت‌نامه محضری ذی‌نفع چک به بانک
• ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر از سوابق چک برگشتی
• ارائه نامه رسمی از مرجه ثبتی ذیصلاح

اقدامات قضایی پس از برگشت چک

بانک موظف است در زمان برگشت چک، غیرقابل پرداخت بودن آن را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت و کد رهگیری اختصاصی صادر کند. این کد همراه با علت برگشت در گواهی عدم پرداخت درج می‌شود.

دارنده چک باید با این گواهی به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند تا شکایت او ثبت و به واحد اجرای احکام ارسال شود. از زمان تأیید اجرائیه، صادرکننده ده روز مهلت دارد تا مبلغ چک را پرداخت یا با دارنده توافق کند. در غیر این صورت، پرونده به واحد اجرای محکومیت‌های مالی ارجاع می‌شود که ممکن است منجر به حبس یا محکومیت مالی گردد.

توجه: در صورت مغایرت بین اطلاعات نسخه کاغذی چک (نام، تاریخ یا مبلغ) با اطلاعات سامانه صیاد، ملاک صدور گواهی عدم پرداخت، اطلاعات سامانه صیاد خواهد بود.

پیشگیری از کلاهبرداری در چک‌های صیادی

گاهی صادرکننده با نیت سوء‌استفاده، چک را در وجه شما صادر می‌کند اما در سامانه صیاد نام چند ذینفع مختلف را ثبت می‌نماید. در این حالت، چک به دلیل عدم تأیید همه ذینفعان قابل وصول نیست و بانک نیز گواهی عدم پرداخت صادر نمی‌کند.

برای جلوگیری از این نوع کلاهبرداری، لازم است پیش از تأیید چک در سامانه صیاد، اسامی تمام ذینفعان را به دقت بررسی کنید. در صورت مشاهده مغایرت، از دریافت و معامله با چنین چکی خودداری کنید تا از بروز خسارت مالی جلوگیری شود.

 

پیگیری قضایی چک‌ها؛ کیفری یا حقوقی

چک‌ها از نظر نحوه پیگیری به دو نوع تقسیم می‌شوند:

چک حقوقی

در این حالت، تنها از طریق دادگاه‌های حقوقی می‌توان برای دریافت وجه چک اقدام کرد.

چک کیفری

چک بلامحل یا فاقد موجودی می‌تواند موجب تعقیب کیفری و بازداشت صادرکننده شود، زیرا به عنوان جرم مالی شناخته می‌شود.

 

چک‌هایی که قابلیت پیگیری کیفری ندارند

بر اساس مواد ۱۱ و ۱۳ قانون صدور چک، موارد زیر از شمول پیگیری کیفری خارج هستند:

نوع چک	توضیح
چک وعده‌دار	چکی که تاریخ وصول آن برای آینده تعیین شده باشد.
چک بدون تاریخ یا سفید امضا	چک‌هایی که صرفاً با امضا صادر شده‌اند و تاریخ ندارند.
چک مشروط	پرداخت چک منوط به انجام یک شرط یا تعهد دیگر است.
چک تضمینی	برای تضمین انجام تعهد صادر شده است.
چک برای معاملات نامشروع	چک در ازای معاملات غیرقانونی (مانند معاملات ربوی) صادر شده است.
چک با گذشت بیش از شش ماه از سررسید	در صورتی که طی شش ماه برگشت داده نشود.
چک برگشتی بدون پیگیری ظرف شش ماه	اگر پس از دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده تا شش ماه شکایت نکند.

 

نکات کلیدی درباره پیگیری کیفری چک بلامحل

• چک بلامحل از نظر قانونی دارای قابلیت طرح شکایت کیفری است.
• اگر صادرکننده پس از شکایت، وجه چک را پرداخت کند، رسیدگی کیفری متوقف می‌شود.
• در صورت انتقال چک به شخص دیگر بعد از طرح شکایت، تعقیب کیفری متوقف خواهد شد.

توجه: همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، در صورت مغایرت اطلاعات درج‌شده در نسخه کاغذی و سامانه صیاد، ملاک عمل بانک، اطلاعات سامانه است.

جمع‌بندی

چک‌های صیادی به دلیل اتصال مستقیم به سامانه بانک مرکزی، امکان پیگیری دقیق‌تر و کاهش تخلفات مالی را فراهم کرده‌اند. با این حال، رعایت نکات زیر ضروری است:

• پیش از تأیید یا دریافت چک، اطلاعات آن را در سامانه صیاد بررسی کنید.
• در صورت برگشت چک، مراحل بانکی را در همان روز انجام داده و گواهی عدم پرداخت دریافت کنید.
• در صورت عدم تأمین وجه، در مهلت قانونی از طریق دفاتر خدمات قضایی اقدام کنید.