2خطای عجیب وزارت مسکن

24 خرداد 1401

به گزارش بانک اول-می‌گویند قرار است هفته آینده موضوع «مسکن اجتماعی» نهایی و به هیأت دولت ارسال شود. قیمت آن هم هرچه باشد، پرداخت می‌شود حتی اگر «همه بودجه‌ها صرف تکمیل این طرح شود». می‌گویند ٢٠٠ هزار مسکن اجتماعی ساخته می‌شود و مجری‌اش هم بنیاد مسکن انقلاب اسلامی است. می‌گویند هدف، چهار دهک پایین جامعه است و اولویت با اتمام طرح‌های باقی‌مانده از مسکن مهر. اینها را معاون امور مسکن و ساختمان وزیر راه و شهرسازی توضیح داده و گفته هدف این است که اول بخش دولتی تعهد خود را نشان دهد و ملزم خواهد شد در دو سال برنامه خود را برای هر ساختمان به تصویب برساند و در پنج سال آن را اجرائی کند. ‌مسکن ‌مهر، مسکن ‌اجتماعی نیست «مسکن مهر به‌هیچ‌روی مسکن اجتماعی نیست». این را کمال اطهاری، کارشناس حوزه مسکن، به «شرق» می‌گوید. او توضیح می‌دهد: از مدتی پیش که سخن از مسکن اجتماعی به میان آمد، آوازه‌ای درافتاد که مسکن اجتماعی ورژن پیشرفته مسکن مهر است. اطهاری تأکید می‌کند: نکته اینجاست که چون مسکن مهر یکی از طرح‌های دولت است، مسئولیتش هم بر گرده دولت‌هاست و هیچ دولتی از آن رهایی ندارد، اما واقعیت این است که این طرح به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند در قالب مسکن اجتماعی مطرح شود. مسکن اجتماعی باید یک پایگاه اجتماعی برای آنهایی شود که درگیر فقر هستند؛ اما به‌روشنی دیده می‌شود که تنها ١٠ درصد از آنهایی که در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کردند، در طرح مسکن مهر ثبت‌نام کردند. بخش بزرگی از همان‌ها هم به‌سرعت انصراف دادند. بااین‌اوصاف روشن است که مسکن مهر، به‌هیچ‌وجه، نماینده مسکن فقرا نبود. ‌ مسکن‌ مهر، محل آسیب‌های اجتماعی به گفته این کارشناس مسکن، واقعیت این است که بخش‌هایی از مسکن مهر که در شهرهای جدید ساخته شد، محلی برای آسیب‌های اجتماعی شد؛ آسیب‌هایی به‌مراتب شدیدتر از دیگر مساکن غیررسمی؛ چراکه در این مسکن‌های غیررسمی، حداقل نوعی سرمایه ‌اجتماعی پیشینی وجود دارد، اما در مسکن‌های مهر به‌نوعی کلونی‌های جدیدی شکل گرفته است که آثاری بسیار مخرب برای جامعه دارد. اینها بسیار شتاب‌زده دور هم جمع شدند. دقت کنید که مسکن مهر، خودش به‌تنهایی به حاشیه‌نشینی کمک کرد و شهرهایی بدون مراکز مناسب آموزشی و بهداشتی را شکل داد. در این مسکن‌های مهر، تله‌های فضایی فقر شکل گرفته و شکستن این تله‌ها غیرممکن به ‌نظر می‌رسد. اطهاری تأکید می‌کند: تله فضایی فقر، محیط مسمومی برای بشر می‌سازد و آسیب‌های اجتماعی در آن بازتولید می‌شود. دولت و مجلس پیش، این طرح را طراحی و اجرا کرد و همه اصرارش برای اتمام این طرح ثروتی بود که قرار بود به پیمانکاران این طرح‌ها برسد. ٢ خطای آقای معاون وزیر اطهاری به اظهارنظر معاون وزیر مسکن، یعنی «صرف بودجه‌ها برای تکمیل این طرح» اشاره می‌کند و می‌گوید دو خطای بزرگ در این اظهارنظر وجود دارد. او توضیح می‌دهد: نخستین خطا این است که موفق‌شدن در موضوع مسکن اجتماعی، مقدم بر هر چیزی، نیازمند «نهادسازی» است. اشکال چنین اظهارنظری در مهندسی‌بودن آن است؛ این دیدگاه گمان می‌کند باید برای هرکاری اول منابع و بودجه تعریف کرد. او نمی‌داند نهادسازی مقدم بر هر کاری است. برای نمونه در برزیل زمانی که سخن از مسکن اجتماعی شد، حدود دو تا سه سال تنها صرف ساخت نهادهای پایه‌ای شد. اطهاری در توضیح سخنش می‌گوید: باید شهرداری‌ها آماده این موضوع شوند؛ بانک‌ها و صندوق‌های پس‌انداز و وام‌دهی در نظام بانکی شکل گیرد و... . به گمان من به هیچ‌روی نباید چنین فعالیت‌هایی به نهادهای مرکزی مانند بنیاد مسکن سپرده شود؛ این خطایی تاریخی است که دوباره در حال تکرار شدن است. یک نهاد مرکزی هم متولی ساخت می‌شود، هم متولی وام‌دهی و هم... . ‌ دومین خطا اطهاری در توضیح دومین خطای اظهارنظر وزیر می‌گوید: بودجه‌ای که برای تکمیل مسکن‌ مهر نیاز است، بسیار بیشتر از میزانی است که تاکنون هزینه شده؛ درست است که دولت ناچار شده درنهایت این طرح را به سرانجام برساند، اما نباید به هر قیمتی این کار را انجام دهد. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، این طرح به پیش‌ساخت‌هایی نیاز دارد. مسکن‌ مهر طرحی میان‌مدت است و زمانی که از دو سال برای سرانجام آن سخن گفته می‌شود، احتمالا منظور این است که فقط ساختمان‌ها در این دو سال ساخته شوند. ‌ فرصت بیشتری نداریم اطهاری ادامه می‌دهد: اگر سازوکار مسکن اجتماعی دقیق و به درستی تکمیل نشود، تله فضایی فقر بسیار شکننده و نگران‌کننده شکل می‌گیرد. به گمان من این دو خطا در مجموع بسیار عجیب است و نشان می‌دهد این دولت از رفتارهای پیشینیان عبرت نگرفته و تنها می‌خواهند ادعاهایشان را در سطح پیش ببرند. واقعیت این است که اقتصاد و جامعه ایران دیگر فرصتی برای خطای جدید ندارد.