چه کسانی از ارث محروم می شوند

عبارت «از ارث محرومت می کنم!» یکی از آن جمله های آشناست که در دل بسیاری از اختلافات خانوادگی شنیده می شود، به ویژه زمانی که بزرگترهای خانواده، که غالباً بخش زیادی از اموال در اختیارشان است، آن را به زبان می آورند.

به گزارش بانک اول اما آیا واقعاً امکان قانونی برای محروم کردن وارثان از ارث وجود دارد؟ در این نوشتار می خواهیم با دقت و توجه به قوانین جاری جمهوری اسلامی ایران، این موضوع را بررسی کنیم.

قوانین مربوط به ارث، چگونگی تقسیم اموال میان ورثه و سهم هر یک از آن ها، به طور مستقیم از دستورات قرآن مجید نشأت گرفته است.

قانون ارث از آن دسته احکامی است که تخطی از آن به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست. این امر ایجاب می کند که مسأله ارث و میراث با حساسیت و دقتی ویژه مورد بحث و بررسی قرار گیرد تا حقوق همه به درستی رعایت شود.

آیا محروم کردن وارث از ارث امکان دارد

ممکن است شنیدن جمله هایی مانند «محروم شدی از ارث» یا «نمی گذارم ارث به تو برسد» برخی از ورثه را دچار اضطراب کند.

اما اگر نگاهی به مباحث حقوقی بیندازیم، متوجه می شویم که این نوع تهدیدها اساس قانونی ندارد و هیچ کس نمی تواند به طور معمول، دیگری را از حق قانونی اش در دریافت سهم الارث محروم کند.

بر اساس ماده ۸۳۷ قانون مدنی ، امکان محروم کردن ورثه از ارث وجود ندارد. اگر فردی بخواهد اموالش پس از مرگ به وارثان نرسد، باید در زمان حیاتش به فکر تعیین تکلیف آن ها باشد.

راهی برای محروم کردن ورثه از ارث به طور کامل وجود ندارد. هر فرد تنها می تواند درباره یک سوم اموال خود پس از فوت تصمیم گیری کند. برای تعیین تکلیف دو سوم باقیمانده، توافق همه وراث ضروری است.

اگر کسی بخواهد از رسیدن اموالش به برخی از ورثه جلوگیری کند، می تواند از روش های دیگری مثل صلح عمری، بیع، یا وصیت عهدی و وصیت تملیکی استفاده کند.

هرکدام از این روش ها راهکارهای قانونی ای هستند که امکان انتقال یا تعیین تکلیف اموال را پیش از فوت فراهم می کنند. در ادامه این یادداشت، به معرفی و بررسی مختصر هر یک از این راه حل ها پرداخته ایم تا جایگزین های ممکن برای محرومیت از ارث را بهتر بشناسید.

آیا وکیل نیاز است؟

در موضوعات مربوط به ارث و میراث، داشتن یک وکیل ارث می تواند تفاوت بزرگی در مسیر حقوقی پرونده ها ایجاد کند.

وکیل ارث با تسلط بر قوانین پیچیده ای مانند تقسیم ماترک و حقوق ورثه، به افراد کمک می کند تا بدون بروز اختلافات یا مشکلات قانونی، حق خود را دریافت کنند.

وکیل ارث در بسیاری از موارد نه تنها برای روشن کردن ابهامات قانونی مفید است، بلکه می تواند به تسریع روند قانونی نیز کمک کند.

وکیل ارث بیان می کند: "داشتن وکیل ارث از آغاز فرآیند می تواند مانع از بسیاری از اختلافات و مشکلات حقوقی در آینده شود."

تعیین تکلیف اموال قبل از مرگ

وصیت در اسلام به معنای مشخص کردن وضعیت اموال و دیون پس از مرگ است و یکی از مستحبات تأکیدی است که به مسلمانان توصیه شده.

وقتی صحبت از تقسیم اموال پس از فوت به میان می آید، اغلب اولین چیزی که به ذهن می رسد، تنظیم وصیت نامه است.

اما آیا وصیت نامه تنها راهی است که می توان با آن تکلیف اموال را بعد از مرگ مشخص کرد؟

وصیت نامه یکی از ابزارهای رایج در این زمینه است، اما تنها راه نیست.

ابزارهای دیگری مثل صلح عمری یا انتقال اموال در زمان حیات نیز وجود دارند که می توانند به نحوی حتی دقیق تر و قابل کنترل تر، وضعیت اموال را پیش از فوت تعیین کنند.

استفاده از هر کدام از این روش ها بستگی به اهداف و شرایط مالی و خانوادگی فرد دارد.

تنظیم وصیت نامه

تنظیم وصیت نامه، نخستین و رایج ترین راه برای تعیین تکلیف اموال پس از مرگ است. قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران از ماده ۸۲۵ به بعد به طور مفصل به این موضوع پرداخته است.

نکته ی کلیدی در این میان این است که فرد موّصی (کسی که وصیت می کند) تنها می تواند در مورد یک سوم از اموال خود تصمیم گیری کند. هرگونه وصیت در بیش از این مقدار، معتبر نیست مگر با رضایت ورثه.

بنابراین حتی اگر فردی پیش از مرگ خود تمامی اموالش را در وصیت نامه ای به طور کامل مشخص کند، ورثه می توانند پس از فوت و ادای دیون و هزینه های کفن و دفن، نسبت به آن اعتراض کنند.

تنها یک سوم از اموال طبق وصیت نامه تخصیص می یابد و باقی مانده اموال طبق قوانین ارث تقسیم خواهد شد.

حتی اگر در وصیت نامه ای معتبر، یکی از ورثه از ارث محروم شده باشد، آن وارث می تواند پس از مرگ موّصی با شکایت به مراجع قانونی، نسبت به سهم الارث خود ادعا کرده و آن را طلب کند.

این نشان می دهد که وصیت نامه، هرچند ابزار قدرتمندی است، اما به طور کامل و بدون محدودیت قابل اعمال نیست.

وصیت تملیکی

وصیت تملیکی به معنای واگذاری عین مال یا منافع آن به شخص دیگری، برای بعد از مرگ و به طور رایگان است.

این نوع وصیت نیز همان محدودیت یک سوم اموال را دارد؛ یعنی اگر موّصی بخواهد بیش از یک سوم اموال خود را از طریق وصیت تملیکی به کسی بدهد، این امر تنها با رضایت سایر ورثه معتبر خواهد بود.

وصیت عهدی

وصیت عهدی، نوع دیگری از وصیت است که در آن، موّصی یک یا چند نفر را مأمور انجام اموری پس از مرگ خود می کند.

این نوع وصیت، که به آن "وصایت" نیز گفته می شود، در ماده ۸۲۶ قانون مدنی تعریف شده است. به عنوان مثال، موّصی ممکن است فردی را برای پرداخت بدهی ها و تسویه حساب های خود پس از مرگ تعیین کند.

یکی از نکات مهم در وصیت عهدی این است که طبق ماده ۸۳۴ قانون مدنی، وصیت عهدی به عنوان یک ایقاع (عمل حقوقی یک طرفه) نیاز به قبول از سوی وصی ندارد.

وصی تا زمانی که موّصی زنده است می تواند وصایت را رد کند، اما پس از فوت موّصی، امکان رد کردن آن دیگر وجود ندارد. این موضوع به مسئولیت و اهمیت نقش وصی پس از مرگ موّصی اشاره دارد.

بیع چیست؟

آخرین روشی که برای محروم کردن وراث از ارث به آن می پردازیم، بیع است. در این روش، فرد در زمان حیات خود از طریق یک معامله، بخشی از دارایی اش را به افرادی که تمایل دارد منتقل می کند، به طوری که پس از وفات او دیگر ورثه نتوانند در خصوص آن دارایی ادعایی داشته باشند.

بیع دو نوع دارد: بیع مطلق و بیع مشروط.

۱) بیع مطلق

در بیع مطلق، فرد پیش از فوت بخشی از اموال خود را از طریق یک معامله ی قانونی و قطعی به شخصی که مایل است، انتقال می دهد. این نوع بیع هیچ قید و شرطی ندارد و به محض انجام، مال به خریدار منتقل می شود.

۲) بیع مشروط

در بیع مشروط، معامله به گونه ای انجام می شود که بر اساس توافق طرفین، شرط خاصی برای انتقال مال تعیین می گردد.

اگر فردی بخواهد خانه خود را به یکی از ورثه بفروشد تا وراث دیگر پس از فوت او ادعایی نداشته باشند، می تواند خانه را با شرطی بفروشد که خریدار تنها پس از مرگ فروشنده حق تصرف یا استفاده از آن را داشته باشد.

فرد در زمان حیات خود مالکیت خانه را منتقل می کند اما استفاده از آن تنها پس از فوت او امکان پذیر خواهد بود.

بیع، به ویژه در قالب بیع مشروط، یکی از ابزارهای قانونی ای است که فرد می تواند برای مدیریت اموال و جلوگیری از بروز اختلافات ارثی به کار گیرد.