به گزارش بانک اول بیش از ۱۰ سال از تولد بیت‌کوین می‌گذرد. هنوز بر سر اینکه چه گروهی پشت بیت‌کوین هستند و چه افرادی آن را به وجود آورده‌اند، اجماعی وجود ندارد. زمانی که ساتوشی ناکاموتو اولین مقاله را در مورد بیت‌کوین منتشر کرد، کمتر کسی فکر می‌کرد که این رمزارز چنین سروصدایی به راه بیندازد. این روزها بازار استخراج رمزارزها یا همان ماینینگ داغ داغ است. وقتی مردم به جای دانش، خرده‌دانش درباره ماینینگ دارند، کاسبان هم ظهور می‌کنند و با سوءاستفاده از علاقه مردم به یک‌شبه پولدار شدن برای آنها کیسه می‌دوزند.
اواخر سال ۲۰۱۷ میلادی ارزش بیت‌کوین به اوج خود رسید و تا به امروز آن رکورد بی‌سابقه بوده است. در ماه دسامبر قیمت هر بیت‌کوین از ۱۷ هزار دلار هم رد شد و به یکباره تعداد دنبال‌کنندگان اخبار بیت‌کوین و سایر رمزارزها چندبرابر شد. گرچه امروز از آن تب‌وتاب و افزایش یکباره قیمت خبری نیست، اما تعداد کسانی که به استخراج علاقه‌مندند و وارد این حوزه می‌شوند، روزبه‌روز افزایش می‌یابد.
مهرماه سال گذشته برگزاری اولین همایش «بیت‌کوین و ارزهای دیجیتال در ایران» نشان داد که چه جمعیتی به موضوع رمزارزها در ایران علاقه‌مندند. همایش برای ۲۰۰ نفر تدارک دیده شده بود؛ در حالی‌که بیش از ۷۰۰ نفر برای شرکت در آن در کتابخانه ملی ایران حاضر شدند. اینها فقط کسانی بودند که تا آن روز درباره موضوع شنیده و خوانده بودند و به خود زحمت دادند تا به مرکز همایش‌های کتابخانه ملی بیایند.
جمعیت زیادی هستند که به رمزارزها تنها به‌عنوان یک بازار پول‌ساز بی‌زحمت نگاه می‌کنند، نه چیزی بیشتر. همان اتفاقی که در اوایل دهه ۸۰ شمسی در ایران افتاد و زرق‌وبرق پولدار شدن از طریق شرکت‌های هرمی چشم عده زیادی خصوصا دانشجوها را کور کرده بود؛ طوری که نمی‌توانستند منطق آن را درک کنند، امروز هم به شیوه‌ای دیگر عده‌ای چشم خود را بر واقعیت‌های استخراج رمزارزها بسته‌اند و به‌راحتی زمان و منابع خود را در اختیار سودجویان قرار داده‌اند.
استخراج در ذات خود یک کسب‌وکار ارزشمند است و می‌تواند به اقتصاد کشور ـ هرچند کوچک ـ کمک کند، اما در این میان کاسبان ماینینگ رشد کرده‌اند که با فریب افراد یا نفوذ به کامپیوترهای شخصی آنها از این فضا استفاده‌های خود را می‌برند. به تعداد سایت‌های معرفی و فروش ابزارهای استخراج و اپلیکیشن‌ها و سایت‌های اعلام لحظه‌ای قیمت رمزارزها نگاه کنید تا دست‌تان بیاید چه بازاری شکل گرفته است.
یک نکته را هم نباید فراموش کنیم و آن ارزان‌بودن قیمت برق در ایران نسبت به نرم جهانی آن است که عطش استخراج را که مهم‌ترین هزینه آن انرژی است، در کشورمان افزایش داده است. قیمت استخراج هر بیت‌کوین در ایران ۳۲۰۰ دلار هزینه دارد که البته این برآورد قبل از گرانی اخیر دلار بوده است. به هر حال استخراج بیت‌کوین و سایر رمزارزها ریزه‌کاری‌های زیادی دارد که بدون دانستن آنها نمی‌توانیم ذهنیتی در این مورد داشته باشیم.
شروع به استخراج
به عمل استخراج کانی‌های ارزشمند یا دیگر مواد از زمین و معمولا از معادن «ماینینگ» گفته می‌شود. این تعریف کلاسیک استخراج، برای رمزارزها به سبکی دیگر ملموس است. استخراج بیت‌کوین به شرایط و لوازمی نیاز دارد که در صورت فراهم‌کردن این بستر، افراد می‌توانند آن را انجام دهند. البته اولین چیزی که باید به آن توجه کنیم این است که ورود به این کار هم مانند هر کار دیگری تضمینی برای موفقیت در این کار نیست.
نصف‌شدن پاداش استخراج
اولین استخراج‌کنندگان بیت‌کوین به ازای هر ۱۰ دقیقه ۵۰ بیت‌کوین پاداش می‌گرفتند. به‌طور تقریبی هر چهار سال این مقدار نصف می‌شود و این فرایند را «نصف‌شدن پاداش استخراج» می‌گویند. در ابتدا استخراج هر ماینینگ هر بلوک ۵۰ بیت‌کوین بود. این عدد در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۶ به ترتیب به ۲۵ و ۱۲.۵ بیت‌کوین کاهش یافت. احتمال می‌رود نصف‌شدن پاداش بعدی سال ۲۰۲۰ عملی شود و این عدد به ۶.۲۵ برسد.
برای استخراج سه مرحله باید انجام شود. اولین گام، تهیه دستگاه استخراج مناسب است. نصب کیف پول متناسب با ارزی که قصد استخراج آن را دارید، دومین مرحله است و اتصال دستگاه به استخر استخراج، سومین گام به حساب می‌آید. این سه مرحله، الفبای ماینینگ هستند و باید بدانیم که به‌دنبال استخراج چه ارزی هستیم. در حال حاضر پرطرفدارترین رمزارزها بیت‌کوین و اتریوم هستند. سخت‌افزارهایی که برای استخراج بیت‌کوین استفاده می‌شوند، برای استخراج اتریوم آنچنان کاربردی ندارند.
دستگاه استخراج مناسب
تا چند سال پیش کامپیوترهای خانگی معمولی هم می‌توانستند به استخراج سودآور بیت‌کوین بپردازند؛ اما با گسترش شبکه بیت‌کوین و افزایش تعداد ماینرهای آن استخراج به‌صرفه بیت‌کوین با تراشه‌های مخصوصی به نام ASIC (Application Specific Integrated Circuit Chips) امکان‌پذیر است. برای استخراج به‌صرفه بیت‌کوین به سخت‌افزار تخصصی اسیک نیاز خواهید داشت. استخراج بیت‌کوین با ابزار قدیمی دیگر به‌صرفه نیست. ممکن است کسی بتواند با یک کامپیوتر عادی بیت‌کوین استخراج کند ولی چنین کاری به‌شدت کند و بسیار غیرمنطقی است.
سختی استخراج به‌شدت افزایش یافته است و هم‌اکنون در اواخر سال ۲۰۱۸ این کار فرسایشی است. طبق محاسبات به‌صورت میانگین با یک کامپیوتر خانگی در هر سال شما موفق به استخراج ۰.۰۱ بیت‌کوین می‌شوید؛ یعنی اگر شرایط و سختی استخراج مانند حال حاضر باشد، پس از ۱۰۰ سال شما موفق به ماین کردن یک بیت‌کوین خواهید شد. این چیزی است که اگر افراد بدانند، فکر استخراج با سخت‌افزار عادی در مخیله خیلی از آنها نمی‌گنجد!
فارم‌های بزرگ دنیا
هرچند روسیه مکان دقیق بزرگ‌ترین فارم استخراج دنیا را لو نمی‌دهد، ولی این مزرعه ماینینگ در نزدیکی مسکو قرار دارد و تقریبا ۶۰۰ بیت‌کوین به‌صورت ماهیانه در این محل استخراج می‌شود. همچنین می‌توان به فارم‌های لینتال سوئد، دالیان چین، واشنگتن آمریکا و ریکیاویک ایسلند اشاره کرد. وضعیت لینتال، واشنگتن و دالیان مشخص است ولی ریکیویاک هم مانند مسکو به این قضیه نگاهی امنیتی داشته است.
سایت‌های رسمی تولیدکننده دستگاه‌های استخراج این دستگاه‌ها را پیش‌فروش می‌کنند و به جز این سایت‌ها، خرید دستگاه‌های استخراج بیت‌کوین در آمازون و ای‌بی هم امکان‌پذیر است. البته برای ساکنان ایران خرید از این سایت‌ها به همین راحتی‌ها نیست و به همین دلیل ایرانی‌هایی که قصد خرید این دستگاه‌ها را دارند، باید از واسطه‌های داخلی استفاده کنند.
یکی از عوامل مهم برای خرید یک دستگاه مناسب استخراج، میزان هش این دستگاه‌هاست. هش یک فرمول ریاضی تصادفی و پیچیده است که در فرایند تایید بلوک‌های تراکنش استفاده می‌شود. هنگامی که استخراج‌کننده هش مناسب را در یک بلوک محاسبه می‌کند، یک درصد از هزینه‌های تراکنش که در آن بلوک تعبیه شده، به‌عنوان پاداش به او تعلق می‌گیرد.
اینکه دستگاه مورد نظر چند هش در ثانیه تولید می‌کند، عامل مهمی محسوب می‌شود و بدیهی است که هش بیشتر درآمد بیشتری را برای افراد به همراه دارد. استخراج بیت‌کوین برق زیادی مصرف می‌کند. استفاده از برق خانگی کار هوشمندانه‌ای نیست و کشورهایی که قیمت برق در آنها بالاست، مکان‌های جغرافیایی مناسبی برای استخراج نیستند.
به غیر از دستگاه‌های اسیک به تجهیزات جانبی دیگری در فرایند استخراج نیاز دارید. سخت‌افزارهای استخراج بیت‌کوین برای استفاده از برق نیاز به دستگاه منبع تغذیه دارند. اینترنت پایدار با سرعت دو تا چهار مگابایت برای استخراج کافی است. سرعت آنچنان زیادی برای استخراج نیاز نیست، ولی اینکه اینترنت قطعی نداشته باشد، بسیار در روند ماینینگ تاثیرگذار است. از آنجایی که این دستگاه‌ها گرمای زیادی تولید می‌کنند، فن‌های خنک‌کننده باید در مجاورت آنها قرار بگیرد. به‌طور کلی محیط استخراج باید خنک باشد و دستگاه‌های استخراج نباید خیلی نزدیک به هم قرار بگیرند تا هوای لازم ردوبدل شود.
با یک دستگاه نمی‌توان همزمان دو رمزارز استخراج کرد. هر دستگاه استخراج اسیک از یک الگوریتم رمزنگاری خاص پشتیبانی می‌کند. SHA-256 الگوریتم استخراج بیت‌کوین است. با دستگاه‌های اسیک به غیر از بیت‌کوین می‌توان چند رمزارز دیگر را استخراج کرد. البته کمتر کسی را می‌شناسیم که این دستگاه را تهیه کند ولی به جای بیت‌کوین یک ارز ناشناخته استخراج کند!
کیف پول بیت‌کوین و استخر ماینینگ
کیف پول‌های متنوعی در دسترس هستند و استفاده از کیف پول به گفته اکثر کارشناسان این حوزه، سلیقه‌ای است. افراد از کیف پول‌های موبایلی استفاده می‌کنند و افرادی که از امنیت موبایل خود مطمئن نیستند، از کیف پول‌های سخت‌افزاری استفاده می‌کنند. به هر حال کیف پول بیت‌کوین یک وسیله برای تبادل رمزارز است و اینکه چه کیف پولی برای یک کاربر کارایی دارد، چیزی است که هرکس ممکن است نظر متفاوتی داشته باشد.
استخراج هر بیت‌کوین با پی‌سی؛ هر ۱۰۰ سال
طبق محاسبات شما به‌صورت میانگین با یک کامپیوتر خانگی در هر سال موفق به استخراج ۰.۰۱ بیت‌کوین می‌شوید؛ یعنی اگر شرایط و سختی استخراج مانند حال حاضر باشد، پس از یکصد سال موفق به ماین کردن یک بیت‌کوین خواهید شد. این چیزی است که اگر افراد بدانند، فکر استخراج با سخت‌افزار عادی در مخیله خیلی از آنها نمی‌گنجد!
یک کیف پول سخت‌افزاری دستگاهی فیزیکی است که کلیدهای خصوصی را در ناحیه‌ای حفاظت‌شده داخل دستگاه ذخیره می‌کند. محبوبیت این کیف پول‌ها رو به افزایش است و بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند تا از کیف پول سخت‌افزاری استفاده کنند. این کیف پول‌ها امن‌تر از کیف پول‌های تحت وب یا کیف پول موبایلی هستند. امنیت دغدغه مهمی است که کاربران و ماینرها دارند و به‌دلیل برگشت‌ناپذیر بودن بیت‌کوین‌های به سرقت رفته و تراکنش‌های ناشناس بیت‌کوین، مساله امنیت بسیار مهم است. کیف پول‌های سخت‌افزاری به‌صورت فیزیکی در اختیار کاربر قرار دارند و کاربران می‌توانند حداقل آنها را لمس کنند. البته قیمت این کیف پول‌های سخت‌افزاری چیزی حدود دو میلیون تومان است و از این نظر گران‌تر از کیف پول‌های نرم‌افزاری هستند.
پس از تهیه دستگاه استخراج و کیف پول مجازی مناسب، می‌توان شروع به کار کرد. برای استخراج بیت‌کوین یا هر ارز دیگری می‌توانید به یک استخر استخراج بپیوندید. استخر استخراج محل مجازی است که استخراج‌کنندگان در آن جمع می‌شوند و همه برای استخراج یک بلوک تلاش می‌کنند. در این روش هر ماینر یا استخراج‌کننده بر اساس توان پردازشی خود و زحمتی که کشیده، سود می‌برد. در سال‌های گذشته بین ماینرها اختلاف نظرهای زیادی بر سر پیوستن به استخرها وجود داشت اما نهایتا با افزایش نرخ هش شبکه بیت‌کوین و ارزهای دیگر، استخراج‌کنندگان نمی‌توانند در برابر پیوستن به استخرها مقاومت بکنند.
استخرهای استخراج معروف
برای پیوستن به استخرهای ماینینگ گزینه‌های زیادی در برابر ماینرها قرار دارد. انت‌پول، اسلاش، اف‌توپول، بی‌تی‌سی‌سی‌پول، الیگیوس، بی‌تی‌سی‌دات‌کام، بی‌دابل‌یوپول و بیکین را می‌توانیم معروف‌ترین استخرهای استخراج در دنیا بنامیم. در این بین انت‌پول را می‌توانیم بزرگ‌ترین استخر در دنیا بنامیم که توسط بزرگ‌ترین تولیدکننده سخت‌افزار بیت‌کوین یعنی بیت‌مین اداره می‌شود. شما می‌توانید بدون هیچ هزینه‌ای یک حساب کاربری در AntPool ایجاد کنید و میزان هش خود را در یک دقیقه، یک ساعت یا روزانه نظارت کنید.
بدون پیوستن به استخر استخراج شانس یک ماینر برای استخراج یک بلوک بسیار کم خواهد بود. البته موفقیت در استخراج بیت‌کوین بدون پیوستن به استخر، در یک صورت امکان‌پذیر بوده و آن هم دارا بودن فارم‌های ماینینگ و همزمان استفاده از برق صنعتی است. اتصال به استخرهای استخراج بیت‌کوین کار ساده‌ای است. شما می‌توانید به وب‌سایت این استخرها مراجعه کرده و تنظیمات مورد نیاز برای راه‌اندازی دستگاه خود را پیدا کنید.
فارم‌های استخراج
احداث مزرعه‌های ماینینگ یا همان فارم در ایران غیرقانونی نیست. در حال حاضر برای احداث فارم نیازی به دریافت مجوز نیست. برای راه‌اندازی فارم‌های ماینینگ باید به نکاتی توجه داشت. پیداکردن مکان مناسب اولین اقدام به حساب می‌آید. مناطقی در ایران که برق صنعتی را در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌دهند، در حال حاضر گزینه پیشنهادی بسیاری از افراد برای استخراج است. البته شنیده می‌شود که وزارت نیرو در حال تدوین تعرفه برای استخراج است؛ به صورتی که این نرخ به‌مراتب ارزان‌تر از برق خانگی باشد و همچنین از برق صنعتی برای استخراج استفاده نشود.
همان‌طور که گفته شد اینترنت پایدار و دستگاه‌های خنک‌کننده اهمیت بالایی دارند. نمی‌توان بدون توجه به جزئیات یک فارم پربازده داشت. سیستم‌های امنیتی هم نباید نادیده گرفته شوند. سیستم‌های هوشمند جهت اقدامات ضروری و سیستم‌های مانیتورینگ می‌تواند مانع به وجود آمدن مشکلات احتمالی شود.
هر عدد دستگاه ماینینگ تقریبا ۱۲ میلیون تومان قیمت دارد و شروع با ۳۰ عدد از این دستگاه‌ها ۳۶۰ میلیون هزینه دارد. به غیر از دستگاه‌های ماینینگ برای شروع به کار باید هزینه‌هایی مانند ساختمان محل فارم، تاسیسات، وسایل اداری، هزینه نصب تجهیزات و زیرساخت‌ها هم در نظر گرفته شوند. قیمت استخراج یک بیت‌کوین در ایران ۳۲۰۰ دلار می‌شود. البته این تخمین دقیق نیست و با توجه به نوسانات قیمت دلار در ایران نرخ دقیقی در دسترس نیست.
وضعیت برخی کشورها
به غیر از هزینه برق و توانایی افراد و کشورها برای استخراج، یکی دیگر از پارامترهایی که در جاافتادن مبحث ماینینگ تاثیرگذار بوده، قانونی بودن این ارز و استخراج آن است. بیت‌کوین در بعضی از کشورها قانونی به‌شمار می‌رود و به تبع آن استخراج بیت‌کوین هم در آن کشورها قانونی است. بعضی از کشورها به‌صورت شفاف بیت‌کوین و سایر رمزارزها را غیرقانونی اعلام کرده‌اند و دسته سوم کشورهایی هستند که نه در مورد قانونی بودن آن حرفی زده‌اند و نه آن را غیرقانونی اعلام کرده‌اند. ایران را می‌توان در دسته سوم قرار داد.
گران‌ترین و ارزان‌ترین کشور برای استخراج
قیمت برق در کشورها متنوع است و این مساله باعث شده در بعضی از کشورها استخراج مقرون‌به‌صرفه نباشد. در بین کشورهای دنیا کره جنوبی گران‌ترین کشور برای ماینینگ است. اگر شما بخواهید در کره جنوبی ماینینگ کنید، به ازای استخراج هر بیت‌کوین باید بیش از ۲۶ هزار دلار بپردازید. از طرف مقابل ارزان‌ترین کشور برای این کار ونزوئلاست. شما برای استخراج هر بیت‌کوین در ونزوئلا باید چیزی حدود ۵۳۰ دلار بپردازید.
در آمریکا و کانادا مبادله و استخراج بیت‌کوین قانونی است. کشورهای اتحادیه اروپا بیت‌کوین را به رسمیت می‌شناسند و استخراج در این کشورها از نظر قانونی منعی ندارد. بیشتر کشورهای آسیای شرقی نیز به‌صورت رسمی بیت‌کوین را قبول کرده‌اند. در چین موسسات مالی و بانکها از خرید یا معاملات با بیت‌کوین منع شده‌اند. با سخت‌گیری‌های دولت چین، استخرهای پرشمار ماینینگ در این کشور مانند قبل نمی‌توانند فعالیت کنند. یکی از عواملی که باعث می‌شود افراد به استخراج بیت‌کوین تمایلی نداشته باشند، قیمت برق بالا در بسیاری از کشورهاست.
از بین گران‌ترین کشورها برای استخراج بیت‌کوین می‌توان به کره جنوبی، بحرین، آلمان، دانمارک و بلژیک اشاره کرد. قیمت استخراج یک بیت‌کوین در کره جنوبی بیش از ۲۶ هزار دلار هزینه دارد و این عدد در بلژیک بیش از ۱۳ هزار دلار است. کشورهایی که قیمت برق ارزان‌تری دارند، گزینه‌های مناسب‌تری برای استخراج بیت‌کوین و سایر رمزارزها هستند. ونزوئلا، کویت، اوکراین، ازبکستان و میانمار کشورهایی هستند که هزینه استخراج هر بیت‌کوین زیر ۲۰۰۰ دلار است.
ارزان‌ترین کشور با اختلاف زیادی ونزوئلا به حساب می‌آید که قیمت ماینینگ هر بیت‌کوین نزدیک به ۵۰۰ دلار می‌شود. بخشی از هزینه ماینینگ برای سرد کردن دستگاه‌ها و به‌کارگیری خنک‌کننده‌ها استفاده می‌شود؛ از آنجایی که در کشورهای سردسیر نیازی به دستگاه‌های خنک‌کننده وجود ندارد، هزینه سرد کردن دستگاه تقریبا از بین می‌رود. ایسلند و فنلاند دو نمونه‌ای هستند که با وجود قیمت بالای برق در آنها، قیمت تمام‌شده استخراج پایین‌تر از بسیاری از کشورهای اروپایی می‌شود. قیمت ماینینگ یک بیت‌کوین در فنلاند نزدیک به ۷۰۰۰ دلار و در ایسلند نزدیک به ۴۳۰۰ دلار است.
چالشی به نام قانون‌گذاری
استخراج‌کنندگان بیت‌کوین و سایر رمزارزها در حال فعالیت هستند. این کار آنها را در حال حاضر نه می‌توان قانونی دانست و نه غیرقانونی. قانون‌گذار در ایران هیچ بستر قانونی برای استخراج به وجود نیاورده است و در چنین فضایی بسیاری از افرادی که مشغول به ماینینگ هستند، آنچنان از فعالیت یکدیگر اطلاعی ندارند و در عمل اکوسیستمی شکل نگرفته است.
فضای نه‌چندان شفاف ایران
شهریورماه ۱۳۹۷ دبیر شورای عالی فضای مجازی از پذیرفته‌شدن استخراج رمزارزها به‌عنوان صنعت از جانب دولت خبر داد. ابوالحسن فیروزآبادی رمزارزها را یکی از پدیده‌های مهم و جدید حوزه فناوری مالی دانست و گفت: «با توجه به کارکردهای تسهیل‌کننده در زمینه پرداخت، رمزارزها مورد توجه کشورها و بازارهای مالی قرار گرفته است.
در همین راستا با توجه به اهمیت و رواج گسترده ارزهای رمزینه و زمزمه معامله‌های محدود بدون نظارت رمزارزها در داخل کشور و همچنین گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر کمک رمز ارزها به اقتصاد کشور در زمان تحریم، دولت در سال‌های اخیر تصمیم گرفت تا تصمیماتی جدی در این حوزه اتخاذ کند و به همین منظور نیز نهادهای ناظر در این حوزه پژوهش‌هایی را انجام دادند و هم‌اکنون کشور در مرحله انجام سیاست‌های اولیه و نهایی برای تعیین تکلیف مشارکت‌کنندگان در حوزه رمزارزهاست.»
جملات بالا را فیروزآبادی زمانی به زبان آورده که ماینرها نمی‌دانند کاری که می‌کنند تا چه حدی قانونی است. ماینینگ در ایران هنوز قانون‌گذاری نشده است. نه قانون مدونی برای استخراج رمزارزها در کشور داریم و نه در هیچ بندی از قانون ممنوعیتی در مورد استخراج این ارزها به زبان آورده شده است. در فضایی که شفافیت کاملی بین فعالان این حوزه وجود ندارد، همزمان عده‌ای در حال سوءاستفاده از عدم شناخت مردم هستند. این عده با تبلیغات غیرواقعی، بسیاری را به سمت ماینینگ می‌کشانند، به آنها می‌گویند که با یک کامپیوتر خانگی می‌توانند بیت‌کوین استخراج کنند و درآمد بسیار بالایی داشته باشند.
زمزمه‌هایی در جلسات هیات دولت شنیده می‌شود که استخراج رمزارزها قانونی خواهد شد. از طرفی شنیده‌ها حاکی بر این است که وزارت نیرو در حال به وجود آوردن یک تعرفه برای ماینینگ است. تا قبل از اینکه استخراج رنگ‌وبوی رسمی و قانونی به خود بگیرد، عده‌ای که در حال استخراج هستند، این کار را بی‌سروصدا و به دور از حاشیه انجام می‌دهند. هنوز نمی‌بینیم که کسب‌وکارهای ایرانی از استخراج و وجود فارم حرفی بزنند؛ حتی اگر به‌صورت تمام‌وقت در حال انجام آن باشند.
ماهنامه عصر تراکنش
پست قبلی
پست بعدی
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید