در نظام پولی و بانکی نوین، انواع گوناگونی از بانکها و موسسات اعتباری غیربانکی تشکیل شده و به فعالیت مشغول هستند که بانک‌های تجاری یکی از مهمترین آنها محسوب می‌شوند. این نوع از بانکها در واقع موسسات سپرده‌پذیر با بالاترین حجم دارایی‌ها به حساب می‌آیند.
همچنین با توجه به اینکه کلیه محصولاتی که بانک‌های تجاری به مشتریان خود (شامل سپرده‌گذاران و تسهیلات گیرندگان) ارائه می‌دهند به لحاظ سررسید کوتاه‌مدت هستند و به لحاظ ریسک نیز معمولا ریسک کمی دارند، لذا می‌توان بانک‌های تجاری را اصلی‌ترین نهاد بازار پول به حساب آورد.
مشتریان بانک‌های تجاری معمولا ریسک‌گریز بوده و قصد سپرده‌گذاری و یا تامین مالی برای بازه زمانی کوتاه‌مدت با حداقل ریسک دارند. مصرف‌کنندگان خرد و شرکت‌های تجاری دو گروه اصلی مشتریان بانک‌های تجاری را شکل می‌دهند. مصرف‌کنندگان خرد یا دارای مازاد منابع و یا کسری منابع هستند. در صورتی که مازاد منابع داشته باشند، می‌توانند منابع خود را نزد بانک تجاری با حداقل ریسک (و طبعا حداقل نرخ سود) سپرده‌گذاری کنند. در صورتی هم که کسری منابع داشته باشند، می‌توانند انواع گوناگونی از تسهیلات بانک تجاری را جهت خرید کالاها و خدمات، دریافت کنند.
شرکت‌های تجاری نیز معمولا نزد بانک تجاری حساب جاری افتتاح کرده و با قرار دادن منابع خود در این حساب و دریافت دسته چک، به مدیریت نیازهای مالی روزانه خود اقدام می‌کنند و از انواع گوناگونی از خدمات بانک تجاری نیز برخوردار می‌شوند. همچنین، در صورتی که جهت تامین سرمایه در گردش خود در کوتاه‌مدت نیازمند تسهیلات باشند، می‌توانند تسهیلات مذکور را از بانک تجاری دریافت کنند.
بانک‌های تجاری با سایر انواع بانکها تفاوت‌های مهمی دارند. برخلاف بانک‌های توسعه‌ای که عمده منابع خود را از محل سرمایه تامین می‌کنند، عمده منابع بانک‌های تجاری سپرده‌های مشتریان است و سرمایه بخش خیلی کوچکی از منابع بانک تجاری را شکل می‌دهد. علاوه بر این، بر خلاف بانک‌های تخصصی که در یک حوزه خاص اقتصادی تسهیلات می‌دهند، بانک‌های تجاری تقریبا از تمامی حوزه‌های اقتصادی مشتری دارند. نهایتا اینکه بر خلاف بانک‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌های تجاری فعالیت‌های مرتبط با بازار سرمایه (مانند کارگزاری، معامله‌گری، بازارگردانی و سبدگردانی) را خیلی کم مورد توجه قرار می‌دهند.
از منظر عملیاتی بانک‌های تجاری کارکردهای مهمی را بر عهده دارند که به جرات می‌توان گفت در صورت نبود بانک‌های تجاری، هیچ نهاد دیگری نمی‌تواند این کارویژه‌ها را ایفا کند. علاوه بر این، کارکردهای مذکور مخصوص بانک‌های تجاری است؛ به عبارت دیگر، کارکردهای مورد اشاره یا در سایر انواع بانکها وجود ندارد و یا اینکه به اهمیت کارکرد مذکور در بانک تجاری نیست. در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره می‌شود.
الف- واسطه‌گری مالی در بازار پولی کوتاه‌مدت
واسطه‌گری مالی در بازار پول، مهمترین و اصلی‌ترین کارکرد هر بانک تجاری است. در واقع در هر اقتصادی، اشخاص حقیقی و حقوقی وجود دارند که در هر دوره زمانی دارای مازاد منابع هستند. از طرف دیگر اشخاص دیگری وجود دارند که در همان دوره زمانی دارای کسری منابع بوده و نیازمند نقدینگی هستند. در اینجا بانک تجاری به عنوان واسط بین این دو گروه عمل کرده و منابع را از اشخاص دارای مازاد دریافت و بدینوسیله اشخاص دارای کسری را تامین مالی می‌کند.
ب- کاهش هزینه‌های جستجو و رونق مبادلات
در هر اقتصادی همواره گروهی از اشخاص حقیقی یا حقوقی دارای کسری بوده و گروه دیگر دارای مازاد هستند. این مسئله هم در سطح یک شهر مطرح است، هم در سطح ملی و هم در سطح بین‌المللی. حال اینکه شخص تولیدکننده‌ای که مثلا در شهر اصفهان دارای کسری است، بخواهد شخصا به شهرهای مختلف مراجعه کرده و با جستجوی فراوان، اشخاص دارای مازاد را شناسایی و منابع را از آنها دریافت کند، بسیار سخت و پرهزینه بوده و عملا غیرممکن است. از طرف دیگر، این جستجوها منجر به بالا رفتن هزینه تامین مالی و در نتیجه هزینه تولید برای تولیدکننده شده و این خود از رونق مبادلات می‌کاهد.
اشخاص دارای مازاد نیز نمی‌توانند به راحتی اشخاص دارای کسری را پیدا کنند و باید در این رابطه جستجو انجام دهند. از طرف دیگر، اشخاص دارای مازاد توانایی ارزیابی اعتبار اشخاص دارای کسری را نداشته و همواره نسبت به ریسک بازگشت منابع خود دارای نگرانی هستند.
این در حالی است که بانک‌های تجاری با تاسیس شعب در شهرهای مختلف، امکان ایجاد ارتباط غیرمستقیم بین اشخاص دارای کسری و مازاد در یک شهر، کشور و سطح بین‌المللی را به راحتی فراهم می‌کنند و از این طریق، هزینه‌های جستجو را برای مشتریان دارای کسری کاهش می‌دهند.
پ- فعالیت با منابع سپرده‌گذاران
کارکرد اصلی دیگر بانک تجاری، فعالیت به صورت «امانی» است. به این معنا که بر خلاف سایر موسسات اقتصادی که با منابع خود فعالیت می‌کنند، آورده سهامداران بانک (سرمایه بانک) معمولا بخش کوچکی از منابع بانک را تشکیل می‌دهد و عمده منابع بانک تجاری (معمولا بیش از ۹۰ درصد منابع) متعلق به سپرده‌گذاران است.
محمد حسن حقیقی؛ کارشناس اقتصادی
پست قبلی
پست بعدی
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید