گونه‌شناسی انواع فین‌تک‌ها/چالش‌های توسعه استارت‌آپ‌های پولی وبانکی در ایران

24 خرداد 1401

به گزارش بانک اول به نقل از ایبنا،فین‌تک (Financial technology) به مجموعه فعالیت‌ها و کسب‌و‌کارهایی گفته می‌شود که با استفاده از توان نرم‌افزاری نوین (که بیشتر مبتنی بر بستر وب بوده) به ارائه خدمات مالی در سطحی وسیع و فارغ از مرزهای جغرافیایی می‌پردازند. می‌توان فین‌تک‌ها را استارت‌آپ‌های تکنولوژی بانکی و مالی در نظر گرفت که تلاش می‌کنند از مرزهای معمول واسطه‌گری مالی عبور کنند. در نسل قبلی و سنتی خدمات مالی، عرضه و تقاضای خدمات مالی در بازارهای پول، سرمایه و بیمه بیشتر به صورت فیزیکی و با حضور اشخاص خدمت‌دهنده و خدمت‌پذیر انجام می‌شد؛ مسئله‌ای که محدودیت و مشکلات فراوانی در خصوص تامین نیازهای مشتریان و محدودیت سودآوری از منظر واسطه‌های مالی ایجاد می‌کند. مدافعان رویکرد جدید در تکنولوژی مالی، بانک‌ها و حامیان خدمات سنتی واسطه‌های مالی را این گونه متهم می‌کنند که اگرچه توسعه تکنولوژی و رایانه در ساختارهای سنتی، از انقراض این نهادها جلوگیری کرده است، اما کماکان این ساختارهای اقتصادی سقف و محدودیت‌های فراوانی دارند و توسل به ساختارهای سنتی در این عرصه نمی‌تواند به نیازهای متنوع عصر جدید پاسخ دهد. هرچند فین‌تک‌ها در سطح بین‌المللی با سرعت قابل توجهی رو به رشداند، اما در نظام مالی ایران شناخت کافی در رابطه با آن‌ها وجود نداشته و این خود مانع توسعه جدی این صنعت جدید در کشور محسوب می‌شود. بر این اساس شناخت انواع فین‌تک‌ها دارای اهمیت است. در این رابطه، می‌توان ۵ الگوی اساسی فین‌تک‌ها را شامل این موارد دانست: الف- فین‌تک‌های مالی پشتیبان این نوع از فین‌تک‌ها، به پشتیبانی از فعالیت‌ها و خدمات مالی می‌پردازند و اقداماتی مانند: جمع‌آوری اطلاعات مالی، سرمایه‌گذاری، تامین‌مالی، مشاوره، درگاه‌های پرداخت و غیره را پوشش می‌دهند. ب- فین‌تک‌های مالی واسطه‌ای فعالیت این دسته از فین‌تک‌ها، از طریق برقراری ارتباط بین اشخاص، نهادها و سازمان‌های مالی متقاضی با عرضه‌کنندگان اطلاعات و منابع مختلف صورت می‌گیرد. پ- فین‌تک‌های مالی بیمه‌ای این نوع از فین‌تک‌ها، به ارائه خدمات در حوزه بازار بیمه می‌پردازند. خدماتی نظیر: طراحی نرم افزار، تارنما، انجام تبلیغات برای شرکت‌های بیمه‌ای و ارائه مشاوره به مشتریان جهت انتخاب بهترین شرکت بیمه. ت- فین‌تک‌های مشاوره‌ای فین‌تک‌های مشاوره‌ای، که ارتباط تنگاتنگی با مقوله هوش تجاری دارند‌، با بررسی روندهای تجارت در حوزه‌های مختلف و دقت نظر در خصوص نیازهای مشتریان و بنگاه‌ها به نیروی انسانی، فرصت‌های سرمایه‌گذاری و غیره، به ارائه مشاوره به مدیران و مشتریان می‌پردازند. ث- فین تک‌های خدماتی این نوع از تکنولوژی مالی معمولاً در سطح خرد به ارائه خدمات مالی به مشتریان (اعم از مدیریت حساب‌های شخصی، پس‌انداز و مواردی از این دست) پرداخته و سازمان‌ها با سفارش و تعریف پروژه به برنامه‌نویسان این حوزه، اقدام به استفاده از نرم‌افزارهای رایانه‌ای و گسترش اپلیکیشن‌های تلفن همراه می‌کنند. هرچند گسترش فین‌تک‌ها، به عنوان مهمترین استارت‌آپ‌های پولی-بانکی، مزایای فراوانی برای بانک‌ها و نهادهای مالی، مردم و جوانان خلاق و صاحب ایده ایجاد می‌کند، اما با توجه به نوپا بودن این حوزه در ایران، عدم شناخت کامل نهادهای ناظر و وجود ریسک‌های عملیاتی و تکنولوژی، موانع و چالش‌های مهمی در توسعه این صنعت به نظر می‌رسد. برخی از مهمترین این موانع عبارت‌اند از: الف- خلا و ضعف قانونی با توجه به نوپا بودن صنعت فین‌تک در کشور، قوانین دقیق و مدونی از سوی نهادهای ناظر نظیر بانک مرکزی در برخورد با تکنولوژی‌های مالی وجود ندارد. از این رو، یکی از چالش‌های جدی شرکت‌های فعال در این حوزه مواجه ‌شدن با موانع جدید و قوانین تازه تصویب پس از گذراندن مراحل دشوار رشد، ارتقا و بلوغ و جذب نیروی انسانی است؛ که سطح کسب‌وکار آنها را محدود می‌کند. ب- وجود ریسک‌های عملیاتی و تکنولوژی با توجه به اینکه حجم فراوانی از اطلاعات مالی از طریق نرم‌افزارها و سایت‌های فین‌تک‌ها مبادله می‌شود، به طور نسبی از بین رفتن، سوء‌استفاده و یا آسیب دیدن این اطلاعات (که می‌تواند منجر به از بین رفتن منابع سرمایه‌ای خانوارها و بنگاه‌ها شود) اقتصاد را در معرض ریسک عملیاتی قرار می‌دهد. پ- نیاز به فرهنگ‌سازی و اعتماد عمومی اگرچه نرخ رشد و گستردگی فین‌تک‌ها در جهان بسیار خیره‌کننده بوده، اما هنوز حتی در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، حجم مبادلاتی که از این طریق انجام می‌شود در مقایسه با خدمات سنتی بانک‌ها و واسطه‌های مالی ناچیز است. زیرا بسیاری از مردم و بنگاه‌ها همچنان ترجیح می‌دهند فعالیت‌های مالی و سرمایه‌گذاری خود را از رویه‌های پیشین پیگیری کنند. ت- رقابت با بانک‌ها و واسطه‌های مالی سنتی هرچند فین‌تک‌ها قصد نابودی ساختارهای مالی سنتی را ندارند، اما مدیران بسیاری از واسطه‌های مالی در بازارهای پول و سرمایه، آنها را در رقابت با خود دیده و تهدیدی برای بقای خود در نظر می‌گیرند. بنابراین، بسیاری از تصمیم‌گیرندگان و افرادی که در این بازارها نفوذ دارند، از گسترش فین‌تک‌ها استقبال نمی‌کنند. در پایان باید به این نکته اشاره کرد که بدون شک گسترش فین‌تک‌ها در ایران نیز مزایای عدیده‌ای برای گروه‌های مختلف جامعه دارد؛ اما مسئله حائز اهمیت آن است که گستردگی استفاده از فین‌تک‌ها، مستلزم ایجاد بسترهای قانونی و اجرایی در سطح دولت و بازارهای مالی است. در غیر این صورت، به جای بهره‌مندی از مزایای موجود، فرصت سوداگری برای عده‌ای سودجو می‌تواند فراهم شود. بنابراین، نهادهای ناظر باید پس از ایجاد زیرساخت‌های نظارت بر این تکنولوژی‌های جدید، زمینه پاسخگویی این واسطه‌های مالی نوین به آن دسته از نیازهای مالی مشتریان که توسط بانک‌ها و واسطه‌های مالی سنتی تامین نشده است را فراهم کنند.