ورود بانک ها به بازار ارز، گامی بلند به سوی ارز تک نرخی

به گزارش بانک اول روندی که در دی ماه جاری با انتشار خبر راه‌اندازی بازار بین بانکی ارز تا پایان امسال و ابلاغ دستورالعمل ساماندهی بازار ارز شکل جدی تری به خود گرفت. اینها حلقه‌های زنجیری هستند که در نهایت به هدف اصلی یکسان‌سازی نرخ ارز می‌رسد. درواقع نهاد ناظر بازارپول قصد دارد با هدایت تقاضای عمده ارز به شبکه بانکی کنترل بیشتری براین بازار داشته باشد. درابتدا بانک مرکزی مجوز خرید و فروش ارز آزاد را به بانک‌ها داد و سپس فعالان اقتصادی را تشویق کرد که نیازهای خود را از طریق شبکه بانکی مجاز تأمین کنند.

در دستورالعمل ساماندهی بازار ارز نیز که در ماه جاری از سوی معاون اول رئیس جمهوری ابلاغ شد، تمام عرضه‌کنندگان عمده ارز نظیر پتروشیمی‌ها و صنایع صادراتی مکلف شدند تا ارز خود را به بانک‌ها بفروشند. به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از ایران ، همزمان بخشنامه گشایش اعتبارات اسنادی ارزی در بانک‌ها هم از سوی بانک مرکزی ابلاغ شد که براساس آن نرخ 3600 تومان به‌عنوان نرخی علی‌الحساب مبنای گشایش اعتبارات اسنادی قرارگرفت تا هنگام تسویه نهایی این اسناد نرخ روز بازار یا نرخی که درآن اسناد گشایش شده اعمال شود.

درکنار آن همانگونه که ولی‌الله سیف رئیس کل بانک مرکزی پیش از این خبر داده است، فراهم شدن بسترهای راه‌اندازی بازار بین بانکی ارز تا پایان سال‌جاری کلید خورده است که این بخش نیز می‌تواند مکملی برای فعالیت مؤثرتر بانک‌ها در بازار آزاد ارز باشد و بانک‌ها براحتی همانند ریالی که مابین خود مبادله می‌کنند، ارز نیز جابه‌جا کنند. درحالی که محدودیت‌های تحریم و نبود همکاری‌های بین‌المللی بانکی، صرافی‌ها را درعمل به‌عنوان محور نقل و انتقال و تأمین ارز برای فعالان اقتصادی تبدیل کرده بود، اما اکنون با گشایش‌هایی که در بخش بانکی ایجاد شده است بانک مرکزی می‌خواهد تا صرافی‌ها همانند گذشته به فعالیت‌های مرسوم صراف‌ها بازگردد و شبکه بانکی وظیفه تأمین عمده ارز را به عهده گیرد. اکنون پس از گذشت چند ماه و بعد ازاین که بخشنامه‌های داخلی بانک‌ها به شعب ابلاغ شده، خرید و فروش ارز آزاد در بسیاری از بانک‌ها به طور رسمی آغاز شده است یعنی نخستین حلقه همان زنجیری که در نهایت باید به ارز تک نرخی برسد.

خرید و فروش ارز آزاد در بانک‌ها رسماً کلید خورد

بدین ترتیب هرچند براساس اعلام بانک مرکزی از نیمه آذر ماه امکان خرید و فروش ارز آزاد در برخی بانک‌ها ممکن شده است، ولی طی روزهای اخیر با پیوستن بانک‌های بیشتری به این فرآیند، کار به صورت رسمی آغاز شده و بانک‌ها یکی پس از دیگری شرایط معاملات ارزی را اعلام می‌کنند. در دستورالعملی که برخی بانک‌ها در این زمینه به شعب خود ابلاغ کرده‌اند، عنوان شده در پی فراهم آمدن امکان تخصیص و خرید ارز به نرخ آزاد از سوی بانک مرکزی بابت واردات کالا در چارچوب مجموعه مقررات ارزی، ضوابط و نحوه تخصیص و خرید ارز با این روش به تمام واحدهای ذیربط بانک ابلاغ شده است.

شروط تک نرخی شدن ارز

پس از ابلاغ بخشنامه‌های اخیر بانک مرکزی درخصوص مدیریت بازار ارز از جمله خرید و فروش ارز آزاد در بانک‌ها، اکثر کارشناسان به استقبال این روش تازه رفتند اما با وجود این آنها شرط و شروط‌هایی برای موفقیت آن داشتند. طهماسب مظاهری رئیس کل پیشین بانک مرکزی نیز معتقد است که تمام این اقدامات دولت حرکت تدریجی به سمت تک نرخی شدن ارز است. به گفته این کارشناس ارشد اقتصادی یکسان‌سازی نرخ ارز با دو روش قابل تحقق است، یک راه تدریجی و راه دیگر یک باره و ناگهانی است که بانک مرکزی هم‌اکنون روش نخست یعنی تک نرخی کردن تدریجی ارز را درپیش گرفته است.

این درحالی است که تجربه نشان می‌دهد که روش تدریجی و مرحله‌ای درصورتی که با نظارت دقیق و مستمر بانک مرکزی همراه باشد نتایج بهتری به دنبال خواهد داشت. وی درادامه به شروط موفقیت دولت در یکسان‌سازی نرخ ارز اشاره کرد و گفت: شرط نخست برای تک نرخی کردن ارز این است که دولت به این موضوع اعتقاد داشته باشد که این نظام بازار و عوامل اقتصادی است که نرخ ارز را تعیین می‌کند نه مدیران و دولت. مظاهری توضیح داد: اگر دولت علاقه‌مند به ثبات نرخ ارز و جلوگیری از تضعیف پول ملی در برابر ارزهای خارجی است باید از اجرای سیاست‌هایی که به خلق پول و رشد تورم منجر می‌شود اجتناب کند. درواقع نرخ ارز زمانی بالا می‌رود که دولت تصمیم تورم زایی مانند تزریق پول پرقدرت گرفته باشد، چرا که از لحظه‌ای که چنین تصمیماتی اتخاذ می‌شود تأثیر آن در بازار ارز آشکار می‌شود.

رئیس کل سابق بانک مرکزی درخصوص دومین شرط برای تحقق ارز تک نرخی افزود: شرط دیگر برای موفقیت در یکسان سازی نرخ ارز این است که در طول این فرآیند تدریجی دولت و بانک مرکزی به طور کامل هشیار باشند و نظارت مستمری بر بازار داشته باشند. به گفته وی یکی از مهم‌ترین دلایل نوسان ارزی روزهای اخیر این بود که بانک مرکزی اندکی از بازار غافل شد. برهمین اساس تقاضای فصلی ارز که حجم زیادی هم نداشت باعث شد بازار از تعادل خارج شود و به یک نوسان تبدیل شود. درحالی که اگر بانک مرکزی این تقاضا را رصد و نیاز آن را تأمین می‌کرد این اتفاق نمی‌افتاد. مظاهری درپایان خاطرنشان کرد: درهمین راستا بانک مرکزی درآستانه فرارسیدن عید نوروز که میزان تقاضا درآن افزایش می‌یابد باید نظارت دقیقی بر بازار داشته باشد تا نوسان اخیر ارزی تکرار نشود.

نرخ ارز در بانک‌ها نقطه تعادل

کامران ندری کارشناس اقتصادی و مدیرگروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی اعتقاد دارد که ورود بانک‌ها به بازار ارز با لذات امری مفید برای مدیریت بازار و کاهش التهابات آن تلقی می‌شود. به گفته وی زمانی که بانک‌ها در کنار فعالان بازار ارز همانند صرافی‌ها به این بازار ورود کنند رقابت دراین بازار افزایش می‌یابد و درنهایت به نفع بازار تمام می‌شود. با وجود این وی درگفت‌و‌گو با «ایران» معتقد است تعیین نرخی که بانک‌ها باید براساس آن به خرید و فروش ارز آزاد مبادرت کنند، می‌تواند مشکل ساز باشد. براساس توضیحات وی درصورتی که قیمت ارز در بانک‌ها کمتر از نرخ بازار آزاد باشد موجب چند نرخی شدن ارز و ایجاد رانت می‌شود. البته اگر بانک مرکزی توانایی نظارت دقیق برعملکرد ارزی بانک‌ها را داشته باشد، مشکلی پیش نمی‌آید و به مدیریت بازار کمک می‌کند، ولی با توجه به این تجربه که بانک مرکزی در نظارت دقیق با مشکل مواجه بوده است، این اختلاف قیمت راهی برای درآمدزایی برخی از بانک‌ها که با ترازنامه‌های منفی مواجهند خواهد شد.